(van de Mecklenburgse familie Hahn von Rottenstern Hahn) (Jekaterinoslaw 31 Juli 1831 Londen 8 Mei 1891) toonde zich reeds als kind in het bezit van bijzondere psychische vermogens. Haar opvoeding werd zeer verwaarloosd; op 17-jarige leeftijd huwde zij met de 70-jarige generaal Nikifor Blavatsky (1848).
Hoewel dit huwelijk reeds kort daarna ontbonden werd, bleef zij de naam Blavatsky dragen.Na verschillende reizen in Egypte en Amerika kwam zij, na een vergeefse poging in 1852, in Tibet (1855). Zij ontmoette de Oosterse leraren, die zij later aanduidde als ,,de Broeders” en studeerde en oefende zich ten minste zeven jaar onder hun leiding. Later deed zij nog eens een reis naar Indië (1867-1870). In 1873 begaf zij zich naar Amerika. Zij bestreed daar het Spiritisme* en verklaarde van zijn verschijnselen een diepere interpretatie te kunnen geven. In deze tijd begon zij ook met het schrijven van Isis Unveiled.
Samen met haar trouwe leerling William Quan Judge en kol. H. S. Olcott stichtte zij in New York de Theosofische Vereniging op 17 Nov. 1875. Olcott deed de organisatorische arbeid; mevrouw Blavatsky gaf het geestelijke en occulte onderricht. In 1883, na een lang verblijf in Indië, waar zij belangrijke artikelen schreef in het tijdschrift The Theosophist, in Europa teruggekeerd, wijdde mevr.
Blavatsky zich uitsluitend aan haar letterkundige arbeid, vnl. het schrijven van The Secret Doctrine (1885-1888). Zij richtte in Engeland op het maandblad Lucifer, later The Theosophical Review en in Frankrijk La Revue Théosophique en Le Lotus Bleu. Haar dichterlijk talent en grote letterkundige gaven komen duidelijk uit in het in 1892 verschenen nagelaten werkje Nightmare tales, een vijftal korte verhalen, en evenzeer in de later tot een bundel verenigde en in het Engels verschenen brieven, door haar in 1879 en 1880 geschreven aan de Russki Vyetnik (Russische boodschapper): Front the caves and jungles in Hindostan. Voorts schreef zij nog een meer beknopte handleiding der theosofie in vragen en antwoorden: The Key to Theosophy en een Theosophical Glossary; verder Ancient Egyptian Magie, Practical Occullism and occultism versus the occult arts, The Voice of the Silence; ook zijn belangrijke bijdragen van haar hand te vinden in Fiveyears of Theosophy.
Bibl.: Isis ontsluierd (1911-1914), De geheime leer (1907-1911, 1925T93t> *934), De Sleutel tot de Theosophie (1932). De Stem van de Stilte (1907).
Lit.: A. P. Sinnett, Incidents in the life of Madame Blavatsky (1886); H. S. Olcott, Old diary leaves; W. Kingsland, The real H.
P. BI.; A. L. Cleather, H. P. BI., Her Life and Work for Humanity (Calcutta 1922); W.
A. L. Ros-Vrij'man, Helena Petrovna BI., haar leven en werken.
