Winkler Prins Encyclopedie

E. de Bruyne, G.B.J. Hiltermann en H.R. Hoetink (1947)

Gepubliceerd op 28-12-2022

GRAPTOLIETEN

betekenis & definitie

noemt men een orde van uitgestorven dieren, die men waarschijnlijk bij de klasse der Hydrozoa moet onderbrengen. Zij zijn voor de geoloog van buitengewoon veel belang, aangezien het zulke uitstekende gidsfossielen zijn, want aan een uitgebreide geografische verspreiding paren zij een zeer beperkte stratigrafische.

De weke delen der graptolieten werden beschermd door een uit chitine opgebouwd skelet. De chitine is echter slechts zelden gespaard gebleven. Meestal is het skelet gecarboniseerd of, ook wel, omgezet in pyriet. De opbouw van een graptoliet gaat uit van een embryonale poliep, desicula geheten.

Deze bestaat uit een dunwandig proximaal gedeelte, gekenmerkt door een overlangse streping en een dikwandig distaal gedeelte, gekenmerkt door de aanwezigheid van groeistrepen. Uit de top van het proximaal gedeelte ontwikkelt zich nu een chitinestaaf, de virgula, die door een buis, de nema, omgeven is. Aan het distale einde der sicula zit een doornvormig uitsteeksel, dat echter niet in verbinding met de virgula staat. Uit de sicula ontwikkelt zich, door knopvorming, een nieuwe cel, de eerste hydrotheca, hieruit de tweede enz.

De hydrothecae schikken zich langs de nema en zodoende ontstaat een gehele kolonie van poliepen, de rhabdosoom geheten. In sommige graptolieten is slechts één rij van hydrothecae ontwikkeld aan één zijde der nema, bijv. bij Monograptus. De rangschikking kan zijn volgens een rechte lijn ofwel volgens een spiraal. Soms leggen de hydrothecae zich aan weerszijden der nema, bijv. bij Diplograptus. Ook is het mogelijk, dat zich uit de sicula twee rijen van hydrothecae ontwikkelen, zoals bijv. bij Didymograptus.

Somtijds kunnen verscheidene rhabdosomen, bijv. van Diplograptus, zich verenigen tot een grote kolonie, die dan overdekt is door een zwemblaas. Onder deze zwemblaas liggen 4-8 bolvormige lichamen, die men wel beschouwt als gonangia, aangezien zij sicualae bevatten. De eerste graptolieten hebben geleefd in het Jong-Cambrium. Zij zijn uitgestorven in het Oud-Carboon.

< >