Italiaans schrijver en filoloog (Florence IQ Aug. 1498 - 24 Juli 1563), was oorspronkelijk kousenmaker, bestudeerde tussen zijn nederig beroep door de antieken en Dante, werd later oprichter-lid der Florentijnse Academie en hield als haar voorzitter (1548) voordrachten over Dante en Petrarca. Behalve vertalingen uit het Latijn, taalkundige en historische werkjes, schreef hij gedichten (carnavalszangen), twee blijspelen (La Sporta en L’Errore), brieven, en naar het voorbeeld van Plutarchus twee moraalwijsgerige geschriften, I Capricci del Bottaio (Des kuipers invallen, uitg. 1546-’48) en La Circe (1549), die in alle Europese talen vertaald werden en Gelli tot een der klassieke schrijvers der Italiaanse letteren maken.
In het eerste boek veinst Gelli de gesprekken van een oude kuiper met zijn ziel — afgeluisterd door een in het aangrenzende vertrek geposteerde notaris — weer te geven, zijnde de ziel „rijp van wijsgerig oordeel en verlicht door waarheid”, de arme kuiper daarentegen zelf bevangen in dwaling en plat bijgeloof. De Circe bestaat uit dialogen tussen Ulysses, d.i. de rede, en de elf dieren waarin de tovenares Circe, d.i. de zinnelijkheid, zijn metgezellen heeft veranderd: Gelli wil nl. aantonen hoe de meeste mensen door zinnenlust verlokt doof zijn voor de taal der rede en daarom in ongeluk leven. Hoewel van idee en zelfs van opzet allerminst origineel - de Circe is regelrecht Plutarchus nageschreven, in de Capricci is niet weinig ontleend aan de H. Schrift, aan Plinius, Cicero en de 15de-eeuwse platonici - boeien beide werken toch sterk, doordat aan de vaak moeilijke materie een luchtige, vlotte, aantrekkelijke vorm is gegeven; de uitdrukkingswijze is uitermate direct, de stijl simpel en spontaan, het idioom de echte levende Florentijnse volkstaal.MR H. VAN DEN BERGH
Bibl.: Letture dantesche (uitg. d. Negroni 1887); Le lezioni sul Petrarca (uitg. d. dez. 1884); Dialogo sopra la difficolta d’ordinare la lingua (1551); Opere (uitg. d. A. Gelli, Firenze 1855); La Circe e i Capricci del Bottaio, m. comm. v.
S. Ferrari, in de Bibliot. Scolastica van Sansoni, Firenze; Scritti scelti, m. inl. en aant. d. A.
Ugolini (Milano 1906); Idem, Le opere di G. B. G. (Pisa 1898).
Lit.: C. Bonardi, G. B. G. e le sue opere, dl I (Citta di Castello 1899).
