(Lat.: ratio, Duits: Vemunft, Gr.: λóγoς = logos) is het hogere kenvermogen, dat boven het zintuiglijke uitgaat. De term heeft in de moderne wijsbegeerte verschillende betekenissen aangenomen.
Het Franse raison staat zowel voor het rationele kennen, waarin mathematische elementen optreden als voor het orgaan van het handelen. In het Nederlands wordt tussen rationeel en redelijk onderscheiden: in eerstgenoemde is de rede een intellectuele functie, in redelijk is een geestelijk element aanwezig. De doorvoering van het rationele is niet altijd redelijk verantwoord (z ook irrationeel). Het bij Kant optredende redeonderzoek (Vernunft-kritik) omvat de theoretische, de practische en de aesthetische rede. De theoretische rede overstijgt het verstand, dat op de vorming van begrippen gericht is: de rede vormt „ideeën” als: God, ziel, wereld. In het handelen is de rede wetgevend tegenover de aandriften, in het schoonheidsoordeel verheft ze de oordelende boven subjectieve willekeur zonder daarom theoretische objectiviteit te bereiken. PROF. DR H. J. POS
Lit.: Kant’s hoofdwerken; Bolland, Zuivere Rede en hare werkelijkheid (21909); J. Suys, Leo Sjestov’s protest tegen de rede (1931).
