groep van ca 60 eilanden, gelegen tussen 79° 45' en 81o 50' N.Br. en tussen 42° en 65° 30' O.L. Deze arctische archipel is eerst in 1873 bij toeval ontdekt door de Oostenrijkse expeditie onder Weyprecht en Payer (1872-’74), toen bij hun poging via een route ten N. van Nova Zembla tot de Noordpool door te dringen, het expeditieschip „Tegetthoff” in het pakijs vast raakte en bij dit volkomen onbekend gebied belandde.
Payer bereikte op 12 Apr. 1874 het noordelijkste punt, kaap Fligely op Kroonprins Rudolfland gelegen. Na Weyprecht en Payer zijn vooral door de tochten en onderzoekingen van Leigh Smith (1880-’81), Jackson (1894-’97), Nansen (1896-’97) en de hertog der Abruzzen (1899-1900) meer bijzonderheden over Frans Jozefland bekend geworden, terwijl de onderzoekingen der Russen in de laatste twintig jaar deze kennis hebben afgerond. De grootste eilanden zijn in het W. : Alexandraland en Prins Georgeland, door de Cambridgebaai gescheiden, in het O.: Wilczekland en Graham Bellland. Daartussen liggen talrijke eilanden (oorspronkelijk als Zichyland aangeduid), in ’t Z. afgesloten door Hookereiland, McClintockeiland en Halleiland. Het Britse kanaal scheidt deze ganse eilandenwereld in een westelijke en oostelijke helft.De eilanden zijn van vulkanische oorsprong, bergachtig en grotendeels met gletsjers bedekt. Het hoogste punt, ruim 1500 m, bevindt zich op Luigi-eiland, in het centrum der groep gelegen. Ofschoon de flora minder rijk is dan op Spitsbergen, komen ook hier tientallen arctische plantensoorten voor, vooral in de kustgedeelten. IJsberen, vossen, walrussen en zeehonden worden op en rond de eilanden aangetroffen, terwijl verschillende arctische vogelsoorten als zeeduikers, alken en zwarte zeekoeten, in groten getale in het zomerseizoen voorkomen en er broeden; aan het eind van Augustus zijn zij alle vertrokken om van Febr. af weer terug te komen.
Frans Jozefland valt sinds 1929 onder de souvereiniteit van Sovjet-Rusland. De Russen hebben zich sindsdien veel moeite gegeven voor de exploratie van dit gebied en in de Tikhayabaai, in het N.W. van Hookereiland, zich permanent gevestigd door er een geophysisch poolstation en een radiostation te stichten.
K. W. L. BEZEMER
Lit.: J. Payer, Die Entdeckung des Kaiser Fr. Josephlands (1929); Gunnar Hom, Franz Josef Land (Oslo 1930) ; Louis Segal, The Conquest of the Arctic (London 1939) ; Arctic Pilot, vol. I (London 1947).
