(Jiménez de Cisneros), Spaans kardinaal en staatsman (Torrelaguna, in Castilië, 1436 - Roa, bij Valladolid, 8 Nov. 1517), trad zes jaar in Rome op als rechtsgeleerde en was daarna in Spanje werkzaam als seculier priester. In 1484 voegde hij zich bij de Franciscaner Orde.
Zijn strenge en ascetische levenswijze in de eenzaamheid der bergen bezorgde hem een roep van ongemene heiligheid. Als provinciaal der Franciscanen sinds 1486, als aartsbisschop van Toledo en primaat van Spanje sinds 1495 tot zijn dood, als kardinaal en humane groot-inquisiteur voor Castilië en León sinds 1507 oefende hij grote invloed uit op de verbetering der kerkelijke toestanden door herstel van de kloostertucht, de bestrijding der misbruiken onder de met de zielzorg belaste geestelijkheid en de herleving van de katholieke geest. Door zijn nauwe relatie met koningin Isabella, die hem tot haar biechtvader koos, zijn benoeming tot kanselier van Castilië in 1495 en zijn aanstelling tot regent van de minderjarige Karel V na de dood van Ferdinand van Castilië en Aragon in 1516 kreeg hij tevens gelegenheid zijn talenten als staatsman te tonen. De wetenschap bevorderde hij door de oprichting van de universiteit van Alcalä de Henares (1509); door de invoering van het Christelijk humanisme in Spanje, waartoe zijn vriendschap met Erasmus zeker bijdroeg; door zijn stuwende en financiële medewerking aan de viertalige bijbeluitgave, bekend als Biblia polyglotta Complutensis (1514-T7; z Bijbel, Het Nieuwe Testament) en door zijn zorgen voor het voortbestaan van de Mozarabische liturgie. Zijn al te grote ijver voor de bekering der Moren wordt door velen gelaakt. In 1509 ondernam hij met eigen troepen een expeditie naar Afrika en veroverde Oran.Lit.: J. P. R. Lyell, Cardinal X., Statesman, Ecclesiastic, Soldier and Man of Letters (London 1917); J. B. Kiszling, Kardinal F.
X. de C., Bischof von Toledo, Spaniens kath. Reformator (1917); R. Konetze, Der Kardinal X. und seine Zeit, in: Ibero-Amerik. Archiv V (1931); Idem, Der Kardinal C. und die Anfänge Karls V., in idem VI (1932); IV. Centenario del Cardenal X. de Cisneros (Buenos Aires 1917); Conde de Cedillo, El card. Cisneros, 3 dln (Madrid 1921-1928); L.
Fernandez de Retana, Cisneros y su siglo (2 dln, Madrid 1929, 1930); R. Merton, Cardinal X. and the making of Spain (London 1934); Walt Starkie, Grand Inquisitor. Being an Account of Card. X. de Cisn. and his Times (London 1940).
