is een persoon, die door de rechter of door de partijen wordt aangewezen om onderzoek te doen naar en inlichtingen te geven omtrent het een of ander punt van geschil voor welks beoordeling bijzondere kennis geëist wordt. Het bericht van deskundigen kan zowel in het burgerlijk, als in het strafproces voorkomen.
Terwijl de getuigen in hun getuigenissen alleen mogen weergeven de feiten, die zij door hun zintuigen hebben waargenomen, zonder gissingen, redeneringen of gevolgtrekkingen te openbaren, zijn de deskundigen juist geroepen om de feiten, die aan hun oordeel zijn onderworpen, te ontleden, te beoordelen, en de betekenis, die zij voor het punt in geschil kunnen hebben, uiteen te zetten. De rechter kan in burgerlijke zaken, op verzoek van partijen of ambtshalve, zo hij zulks nodig acht, bij vonnis bevelen, dat een onderzoek of een opneming door deskundigen zal plaats hebben (art. 222 Nederlands Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering). In dat vonnis omschrijft hij duidelijk het voorwerp van het onderzoek of de opneming en benoemt drie deskundigen, voor zoverre partijen onderling omtrent die personen niet kunnen overeenkomen, dan wel een enkele, wanneer partijen dit verzoeken. Zij worden door de rechter beëdigd, en de tijd, binnen welke zij rapport van hun bevinding moeten indienen, wordt vastgesteld (artt. 224, 228).Na onderlinge raadpleging, waarbij zij acht moeten slaan op de voordrachten en de vorderingen van partijen, die bij het onderzoek tegenwoordig zijn, maken zij hun bericht, met redenen omkleed, schriftelijk op en nemen hun conclusies met meerderheid van stemmen. Bij verschil van gevoelen mogen zij de onderscheiden oordeelvellingen met de daarvoor aangevoerde gronden wel opnemen, maar zonder er bij te voegen, wat het persoonlijk gevoelen van elk hunner is (art. 231). Het rapport wordt nu op de wijze, door de wet bepaald, aan de rechter en aan de partijen medegedeeld; dezen kunnen de inhoud en de motivering er van bestrijden en ontzenuwen. Vindt de rechter in het bericht de vereiste inlichtingen niet, dan kan hij ambtshalve andere deskundigen benoemen, die aan de vroegere zodanige ophelderingen mogen vragen, als zij oorbaar achten (art. 235). In geen geval is de rechter verplicht het door de deskundigen geuit gevoelen te volgen, indien dit in strijd is met zijn overtuiging (art. 236).
In sommige zaken, bijv. bij onteigeningsprocedures, is een onderzoek door deskundigen gebiedend voorgeschreven. In burgerlijke zaken is niemand verplicht een benoeming als deskundige te aanvaarden. De benoemde echter, die na de eed te hebben afgelegd, de aangenomen verrichting niet uitvoert, kan door de rechter, die hem benoemd heeft, verwezen worden in alle kosten door de nalatigheid veroorzaakt en zelfs tot vergoeding van schaden en interessen (art. 229). In strafzaken is ieder, die als deskundige is benoemd, verplicht de door de justitie gevorderde diensten te bewijzen (art. 227, 296 Ned. Wetb. v. Strafvordering).
PROF. DR R. P. CLEVERINGA
In de regel is in België het deskundig onderzoek een facultatieve maatregel. Nochtans bestaan er enkele gevallen waarin de rechter verplicht is deskundigen aan te stellen, nl. wanneer de rechtsvordering de rescisie van een verkoop van onroerend goed ter zake van benadeling voor meer dan zeven twaalfden tot voorwerp heeft (art. 1674-1680 B.W.); ook in zaken van onteigening ten algemenen nutte, indien de onteigende met de aangeboden indemniteit niet tevreden is. Evenals het getuigenverhoor kan het deskundig onderzoek eerst plaatsgrijpen nadat het voorwerp er van door een vonnis beschreven is. Partijen kunnen zelf de deskundigen aanwijzen indien zij zich over de keuze kunnen verstaan, zo niet zal de rechtbank ambtshalve tot deze benoeming overgaan. In de regel moeten drie deskundigen aangesteld worden, tenware partijen het eens zijn om er maar een enkele te benoemen. Het W.v.B.R. stelt geen speciale voorwaarden om tot deskundige benoemd te kunnen worden, zodat niets belet dat men vrouwen, minderjarigen of vreemdelingen met deze taak belasten zou; wettelijk geïnterdiceerden zijn nochtans volgens het Strafwetboek onbekwaam om als deskundigen te fungeren. De deskundigen kunnen gewraakt worden om dezelfde redenen als de getuigen.
Er mag slechts één enkel verslag opgemaakt worden; de meerderheid van stemmen beslist over het uit te brengen advies. Is er verschil van mening, dan moet de verschillende mening worden opgetekend zonder dat wordt bekendgemaakt wie dat gevoelen uitte. Het verslag dient getekend te worden door al de deskundigen. Zij leggen bovendien een schriftelijke eed af met onderaan hun verslag, en vooraleer hun handtekening te plaatsen, de formule aan te brengen: „Ik zweer dat ik mijn opdracht in eer en geweten heb vervuld, met nauwgezetheid en eerlijkheid, zo helpe mij God.”
De rechters zijn niet gedwongen het oordeel of advies van de experten te volgen, indien hun overtuiging zich daartegen verzet. Zij kunnen ten andere, wanneer het deskundig verslag onvoldoende aanwijzingen of inlichtingen biedt, van ambtswege een nieuwe expertise bevelen door één of meer nieuwe experten; en het is hun zelfs toegelaten in de loop van de debatten de experten van titel voor inlichting ter zitting te horen, zonder daarvoor de minste formaliteit in acht te moeten nemen.
MR W. DELVA
Lit.: De Bruyn, Tr. des expertises en toutes matières (1906); Van Bauwel, Burgerlijk procesrecht, 4 dln (Brussel 1934-1940); Braas, Précis de procédure civile, 2 dln (Brussel 1945).
