Als een in bloedserum voorkomende antistof, bijv. een bacteriolysine in aanraking gebracht wordt met de bacterie, die als antigeen gebruikt is, kan de bacteriolyse, dus de oplossing van deze bacterie slechts tot stand komen, indien er tevens een voldoende hoeveelheid complement is. Bij deze reactie wordt het complement aan het zich vormende complex antigeen-antistof geadsorbeerd: het is dus niet meer in vrije toestand aanwezig.
Bordet en Gengou (1901) hebben ingezien, dat dit verschijnsel algemene geldigheid had, zodat hiervan gebruik kon worden gemaakt voor het aantonen van bepaalde antistoffen in het bloedserum van een patiënt: de aanwezigheid hiervan pleit sterk voor het bestaan van een ziekte, veroorzaakt door dezelfde bacterie, waarop de antistof ingesteld is. De complement-bindingsreactie wordt in beginsel aldus uitgevoerd, dat in een eerste buisje bij elkander worden gebracht: a. het serum van de patiënt, waarvan dus moet worden nagegaan of het de antistof tegen een bepaalde bacterie bevat,
b. deze zelfde bacterie als antigeen,
c. vers normaal serum, waarin zich altijd complement bevindt.
In de regel gebruikt men caviaserum. Nadat voldoende tijd verstreken is, moet worden nagegaan of het complement al dan niet verdwenen is. Dit is met het oog niet te zien en dus moet een bijzonder hulpmiddel worden gebruikt. Daartoe worden in een tweede buisje gebracht:
d. rode bloedlichaampjes en e. dierlijk serum, dat de eigenschap heeft rode bloedlichaampjes op te lossen. Dit serum wordt, vóór de menging met d., verwarmd, ten einde eventueel aanwezig complement te vernietigen. Aangezien de oplossing (haemolyse) der rode bloedlichaampjes ook slechts tot stand komt bij aanwezigheid van complement, blijft zij in het mengbuisje d-e uit: de kleur blijft troebel en ondoorzichtig rood (dekkleur). Nu wordt de inhoud van het tweede buisje in het eerste buisje gegoten. Dan kunnen twee dingen gebeuren: óf er volgt nog steeds geen oplossing der bloedlichaampjes (de suspensie blijft troebel), óf ze lossen wel op. In het laatste geval verandert het aspect in een doorzichtig rode oplossing (lakkleur). Welke betekenis moet nu aan een en ander gehecht worden? Het achterwege blijven der bloedoplossing toont aan, dat het in het eerste buisje gebrachte complement (c) niet meer aanwezig is. Het is dus weggeadsorbeerd en wel aan het bovengenoemde complex antigeen-antistof. Dit kan uiteraard slechts ontstaan als beide componenten voorkomen, dus ook de antistof. Deze moet dus in het patiëntenserum zijn geweest (a). Dit geeft, zoals reeds werd opgemerkt, een sterke aanwijzing voor een bepaalde diagnose. Ontstaat daarentegen wel haemolyse, dan bewijst dit, dat het complement niet geadsorbeerd is, dus dat de gezochte antistof ontbrak. Dit pleit sterk tegen een bepaalde ziekte.
De complement-bindingsreactie is voor de diagnose van talrijke ziekten als hulpmiddel in gebruik geweest, maar thans grotendeels door eenvoudiger methoden vervangen. De zeer belangrijke reactie van Wassermann ter herkenning van syphilis, werd vroeger als complement-bindings reactie opgevat. Thans is evenwel aangetoond, dat zij een bijzondere plaats inneemt. Het wezen der complement-binding is nog niet geheel verklaard.
Het schijnt, dat het complement niet in zijn geheel wordt geadsorbeerd, terwijl de binding aan sommige bacteriën niet dezelfde componenten betreft, als aan andere micro-organismen.
DR W. AEG. TIMMERMAN
Lit.: M. Heidelberger. J. exp. Med. 73, (1941), 681; F.
Haurowitz en M. M. Yenson J. Imm. 47, (1943), 309; T.
F. Dozois, S. Seifter, en E. E.
Ecker, J. Imm. 49, (1944), 301.
