Nevelmaand (van brume, nevel) was in de almanak van de eerste Franse republiek de naam van de tweede maand des jaars. Zij begon 22, 23 of 24 Oct. en eindigde 20. 21 of 22 Nov. van onze tijdrekening.
Een beroemde dag dier maand is de 18 Brumaire van het jaar VIII (9 Nov. 1799), waarop Bonaparte het Directoire deed vallen en als eerste consul de teugels van het bewind in handen nam. Sedert het uitbreken van de Tweede Coalitie-oorlog (z Franse Revolutieoorlogen) had een groep republikeinse centristen, tot wie de intellectuelen van het „Institut de France”, benevens Lucien Bonaparte, voorzitter van de Raad van Vijfhonderd, behoorden en als wier vertegenwoordiger in het Directoire Siéyès kan gelden, grondwetswijziging voorgestaan. Het doel was krachtiger uitvoerend gezag en groter onafhankelijkheid van de republikeinen in de Raden van het kiezerscorps. Men begreep, dat dit doel niet zonder een militaire dictatuur te bereiken viel en Siéyès had aanvankelijk daarvoor een generaal, Jouhert, uitverkoren, die echter in Italië sneuvelde.
Toen kwam het bericht te Parijs binnen, dat Napoleon Bonaparte uit Egypte op 8 Oct. te Fréjus was geland. Hij werd overal met ontzaglijke geestdrift begroet: door de koningsgezinden, die in hem de man zagen, die als generaal Monk in 1660 in Engeland gedaan had, het koningschap zou herstellen, en door de republikeinen, die er op rekenden dat hij, zoals in Fructidor 1797, de reactie zou vernietigen. Siéyès en Ducos — een andere directeur — begrepen, dat Bonaparte hun man was en sloten — niet zonder moeite — een accoord over de grondwetsherziening met hem. Talleyrand kocht Barras om.
Deze drie directeuren — Siéyès, Barras en Ducos — namen ontslag, zodat er geen uitvoerend gezag meer was. De Raad der Ouden besloot tot verplaatsing der beide Raden naar St Cloud, omdat er te Parijs een „Jacobijns complot” zou zijn ontdekt. Het garnizoen juichte Bonaparte toe. Maar nu raakte op de 18de Brumaire alles in de war.
De Raad der Ouden nam aanvankelijk tegen het voorstel om Bonaparte, Siéyès en Ducos als „voorlopige consuls” op te dragen, de grondwetsherziening voor te bereiden, een afwachtende houding aan, maar de Raad van Vijfhonderd stelde zich te weer. Napoleon verloor zelfs zijn bezinning, toen de volksvertegenwoordigers dreigden hem, zoals vroeger Robespierre, „buiten de wet” te stellen. Lucien redde echter de situatie door de Kamer met geweld uiteen te jagen. Hierna verenigde de Raad der Ouden zich met het genoemde voorstel.
De burgerij roerde zich niet. Reeds in Dec. was de nieuwe grondwet (z Frankrijk, geschiedenis) door een plebisciet aangenomen: er werd dan ook in het openbaar gestemd. Siéyès en Ducos boden Napoleon het ambt van eerste consul aan, maar deze benoemde niet hen, maar wel twee stromannen, Cambacérès en Lebrun, als collega’s.OR J. S. BARTSTRA
Lit.: A. Vandal. L’avènement de Bonaparte, dl I, La genèse du Consulat; Brumaire (1903): A. Meynier, Les coups d’Etat du Directoire, dl III, Le 18e Brumaire (1928); A.
Aulard. Les causes et le lendemain du 18e Brumaire (in: Etudes et lecons sur la Révol. franc. II, 1898); J. Bainville, Le dix-huit Brumaire (Paris 1925).
