in het Duits Brünn, de hoofdstad van Moravië, de tweede stad van Tsjechoslowakije, ligt op 490 13' N.Br. en 16° 46' O.L.v.Gr. op een hoogte van 227 m boven de zeespiegel, aan de samenvloeiing van de Zwittawa (Svitava) en de Schwarzawa (Soratka), aan de voet van de Spielberg. De stad telt 268 873 inw.
Brno is de voornaamste fabrieksstad van Tsjechoslowakije en wordt daarom het „Tsjechisch Manchester” genaamd. Vooral de wolindustrie is er belangrijk, met name de vervaardiging van laken en kamgaren, dat een Europese naam heeft. Verder is er een belangrijke industrie van linnen, katoen, jute en leer, van spin- en weefmachines, spiritus, vruchtenazijn, suiker, olie, handschoenen, papier, artikelen uit hout vervaardigd, schoenen, zeildoek, emaillewaren enz. Ook zijn er talrijke meelfabrieken en bierbrouwerijen.
De stad, gelegen in een vruchtbare omgeving, heeft drukbezochte markten en is een handelscentrum van grote betekenis. Het is een kruispunt van spoor- en landwegen en bekend tevens door het radiozendstation. Op onderwijsgebied zijn vooral belangrijk: de (Masaryk-) Universiteit, de technische, de landbouw- en de veterinaire hogeschool met resp. 6258, 2765, 1223 en 717 studenten, naast vele andere middelbare en speciale scholen.
De stad telt vele kerken en kapellen, o.a. de domkerk Petrus en Paulus, in Gothische stijl uit de 15de eeuw, in 1645 door de Zweden verwoest, maar later gerestaureerd; de fraaie Gothische kerk St Jacob, de Minderbroederskerk met fraaie fresco’s, de Augustijnenkerk uit de 14de eeuw in het Koningsklooster der voorstad Stary Brno, de Capucijnerkerk en de nieuwe Protestantse kerk in Gothische stijl. Er is een synagoge in Moorse stijl. Bezienswaardig zijn ook het nieuwe gebouw van de Landdag, het stadhuis, het museum voor kunstnijverheid, de grote zgn. Jezuïetenkazerne, een voormalig klooster, en het bisschoppelijk paleis.
Brno is de zetel van vele overheidslichamen van Moravië, van een R.K. bisschop, van een Protestants senior der Augsburgse Confessie en van vele burgerlijke en militaire autoriteiten (waaronder het opperste gerechtshof, de directie der spoorwegen, posterijen en telegrafie). Het Moravische landsmuseum bevat een verzameling natuurvoortbrengselen uit de omtrek, benevens verzamelingen op het gebied van kunst, wetenschap en kunstnijverheid; het Stedelijk Museum bezit oude handschriften en drukwerken. De stad bestond reeds in het jaar 884 en in de 10de eeuw was de Spielberg reeds een versterkt slot. Brno had dikwijls zware belegeringen te doorstaan, o.a. in 1428 door de Hussieten, in 1467 door koning George van Bohemen en in 1645 door de Zweden onder Torstenson, die echter na 16 weken onverrichter zake moesten aftrekken.
De inwoners werden daarna door keizer Ferdinand III wegens hun dapperheid met privilegiën begiftigd. In 1809 lieten de Fransen de voornaamste vestingwerken van de Spielberg in de lucht vliegen. Gedurende de oorlog van 1866 werd Brünn op 12 Juli bezet door de troepen van prins Frederik Karei en 13 Juli werd het koninklijk hoofdkwartier aldaar gevestigd. In 1918 kwam de stad bij Tsjechoslowakije; tot aan het einde van Wereldoorlog II, toen de stad op 26 Apr. 1945 door de Russen onder Malinowski werd bevrijd, bedroeg het aantal Duitse inwoners ca 55000.
In de omgeving werden, diep in de lössbodem, naast diluviale dieren, menselijke schedels gevonden, die zich van andere diluviale schedelvormen onderscheidden en leidden tot de opstelling van een bijzonder ras (Brünnras; Homo fossilis).
H. A. BOMER
Lit.: G. Trautenberger, Chronik d. Landeshauptstadt Br., 5 dln (1893-1897); B. Bretholz, Gesch. d.
Stadt Br. (1911).
