Donato da Urbino genaamd, Italiaans bouwmeester (Monte Asdrualdo ca 1445 - Rome 11 Mrt 1514), was oorspronkelijk voor de schilderkunst bestemd en is waarschijnlijk leerling van Mantegna geweest. Van 1467-1472 werkt hij onder Luciano da Laurana, eerste architect van het hertogelijk paleis in Urbino, daarna tot 1474 in Lombardije, waar hij vnl. schildert (fresco’s te Milaan, piëta’s, enige portretten).
Van 1479 af werkt hij aan de S. Maria presso S. Satiro te Milaan (de achthoekige sacristie, waarvan hij ook de schilderingen maakt, de koepel, het noordelijke dwarsschip, een ontwerp voor de gevel) terwijl hij een ontwerp maakt voor de koepel van de Dom te Milaan en er vele andere openbare en particuliere gebouwen heeft geplaatst. In 1499 gaat hij naar Rome, waar hij o.a. het Tempietto in de binnenplaats van het klooster van S. Pietro in Montorio (1502) maakt, het klooster van S. Maria della Pace (1504), gedeelten van het Pal. di S.
Biagio (1506), het koor van S. Maria del Popolo (1505-1509). Zijn belangrijkste werk is voor paus Julius II; 1504 heeft hij de eerste plannen voor de nieuwbouw van Vaticaan en St Pieterskerk gereed, 1505 wordt een begin gemaakt met het Vaticaan en 1506 wordt de eerste steen gelegd voor de St Pieter.Van het Vaticaan zijn van Bramante: de Cortile del Belvedere, de Giardino della Pigna met de grote nis en de wenteltrap aan het Belvedere. Van de Pieterskerk staan bij zijn dood de vier pilaren van de koepel met de verbindingsbogen, de sacristie, een deel van de zuidelijke zij-arm en een zij-koepel. In 1508 begint hij met de bouw van het havenkasteel van Civitavecchia, dat na zijn dood door Michelangelo is voltooid.
Zijn leermeester Luciano da Laurana heeft hem begrip voor grote verhoudingen bijgebracht, in zijn Lombardische jaren leert hij veel van de Oudchristelijke en Romaanse kerkbouw en van de zucht tot decoreren. In zijn eerste tijd te Rome hield hij zich, naar Vasari mededeelt, intensief bezig met het opmeten van klassieke gebouwen en aan zijn eerste werk, het Tempietto, is dat duidelijk te zien. Bramante’s belangrijkheid ligt vooral in de sobere zuiverheid van zijn stijl, die zich richtte naar de centraal georiënteerde plattegrond zijner bouwwerken. Hij is daarin een voorloper van Michelangelo (die ook zijn St Pieter voltooide) en zijn bouwwerken rekent men tot de meest grootse concepties van de Italiaanse Renaissance.
A. GLAVIMANS
Lit.: De beste samenvattende studie over Br. vindt men in Thieme-Becker IV (Leipzig 1910) door J. Baum. Verder: Val. Franc. Malaguzzi, Br. (Roma 1924) en Th. Hoffmann, Die Entstehunesgeschichte des Sankt Peter (Cassel 1929); W.
R. Juynboll, in Algem. Kunstgesch. III (Utrecht 1947), met uitgebr. lit. opg.
