in de sage bekend als de schoonste vrouw van Griekenland, dochter van Leda en Tyndareos, koning van Sparta, of van Zeus, die in de gedaante van een zwaan haar moeder genaderd was. Volgens anderen was het ei, waaruit Helena geboren werd, afkomstig van de godin Nemesis.
Helena huwde Menelaos, koning van Sparta, maar werd in diens afwezigheid door de Trojaanse prins Paris* geschaakt. Menelaos riep daarop met zijn broeder Agamemnon de Griekse vorsten tot een wraaktocht op (volgens een verhaal uit de tijd na Homerus had Tyndareos de vele helden, die naar haar hand dongen, laten zweren, dat zij, als Helena geschaakt werd, allen haar echtgenoot zouden helpen om haar terug te krijgen); zo werd Helena oorzaak van de Trojaanse oorlog. Na Paris’ dood huwde zij diens broer Deïphobos; na Troje’s val keerde zij naar Sparta terug met Menelaos. Zij had een dochter Hermione en gold als zuster van Kastor en Polydeukes. Een sage, die men tot de dichter Stesichoros terugbrengt, die boete zou hebben gedaan voor een smaadgedicht op Helena, vermeldt, dat zij, toen Paris haar naar Troje wilde brengen, in Egypte was achtergebleven en dat in haar plaats een schijngestalte (eidōlon) naar Troje zou zijn gekomen: in Egypte vond Menelaos haar ongerept terug (het verhaal ook in Euripides’ tragedie Helena). Naast het verhaal van haar schaking door Paris staat een ander verhaal, dat vertelt, hoe zij door Theseus* en Peirithoos geschaakt werd. Vermoedelijk gaan beide terug op een vóór-Griekse mythe over de schaking van een godin van de plantengroei : Helena werd op Rhodos en in Sparta als boomgodin vereerd.
In Therapne bij Sparta had zij samen met Menelaos een heiligdom, waar men haar graf toonde. Ook in andere delen van de Peloponnesus genoot zij verering.Lit.: K. Kerényi, Die Geburt der Helena (Zürich 1945); Ivo Bruns, H. in d. gr. Sage u. Dichtung, in: Vorträge u. Aufsätze (1905).