(Ambystoma mexicarum) is een salamandersoort, die in de meren van Mexico voorkomt. Zij vertoont de eigenaardigheid, dat zij zich reeds als larve voortplant (neotenie).
Deze larven, de eigenlijke axolotls, hebben een brede, platte kop, een gedrongen lichaam en een stevige staart, die zowel aan de boven- als aan de onderzijde van een huidzoom is voorzien.De axolotl heeft drie paar kieuwen en vier korte poten. Zij kan tot 29 cm lang worden. De larven worden veel gevangen en in de stad Mexico op de markt verkocht; zij worden gegeten en als geneesmiddel gebruikt. Axolotls zijn betrekkelijk gemakkelijk in aquaria te houden en te kweken. Daarom worden zij veel als proefdieren gebruikt. De eerste axolotls, die naar Europa gebracht werden, begonnen in 1865 in een Parijs aquarium eieren te leggen.
Enkele van de uit deze eieren gekomen larven verloren na een half jaar de kieuwen en de huidzoom op rug en staart; zij maakten een volledige gedaanteverwisseling door en werden tot landsalamanders, die in vorm geleken op soorten van het geslacht Ambystoma (de larven waren aanvankelijk tot een afzonderlijk geslacht, Siredon, gerekend). Het was niet bekend, waarom bij de Parijse axolotls een gedaanteverwisseling opgetreden was. A. Duméril trachtte nu axolotls tot de gedaanteverwisseling te dwingen door de kieuwen af te snijden, maar deze groeiden telkens weer aan (tot zes maal toe). Marie von Chauvin hield axolotls in een aquarium, waarvan de waterstand langzamerhand verlaagd werd, zodat de dieren op den duur gedwongen werden door hun longen te ademen; inderdaad trad zo bij een aantal dieren gedaanteverwisseling op. Men kan de metamorfose ook bewerkstelligen door het toedienen van schildklierextract. In hun natuurlijke omgeving schijnen axolotls nooit een gedaanteverwisseling door te maken; zo is in Mexico de landvorm van deze soort geheel onbekend.
De naam axolotl wordt tegenwoordig niet alleen voor de larven, doch ook voor de volwassen dieren gebruikt; ja zelfs voor de larven en volwassen dieren van verwante soorten. Een van deze laatste, Ambystoma tigrinum, die in Mexico en in de V.S. voorkomt, kan zich eveneens als larve voortplanten. Bij deze soort treedt echter in de natuur ook geregeld gedaanteverwisseling op. Weer andere soorten van dit geslacht planten zich alleen na de gedaanteverwisseling voort.
DR L. D. BRONGERSMA
Lit.: A. Duméril, Comptes rendus, LX (1865), blz. 765; E. Blanchard, Comptes rendus, LXXX (1876), blz. 716; H. Gadow, Nature, LXVII (1903), blz. 330.
