of armillairsfeer (Lat. armilla, armband) is de naam van een astronomisch instrument, waarschijnlijk reeds bekend ten tijde van Timocharis en Aristillus (ca 300 v. Chr.), zeker al gebruikt door Hipparchos.
Te onderscheiden zijn:1. de zodiakaal-armilla. Deze bestaat uit zes concentrische, verdeelde, cirkelvormige ringen, waarvan de grootste in de meridiaan wordt geplaatst. Op twee spillen aan de binnenrand hiervan kan de solstitiaalkoluur (declinatiecirkel door zomerpunt en winterpunt) draaien; hieraan is de ecliptica loodrecht bevestigd. De koluur bevat twee spillen voor de polen van de ecliptica, waarop twee cirkels A en B draaien, één groter en één kleiner dan de ecliptica ; de kleinste, B, bevat nog een concentrische, kleinere cirkel C, die in zijn vlak kan draaien. Het toestel werd zo ingesteld, dat het vlak van de ecliptica met dat van de ecliptica aan de hemel samenviel. Men kon nu, door langs A en B twee sterren te viseren, haar lengteverschil meten en op C de breedte van een der sterren aflezen;
2. de aequatoriaal-armilla, gewoonlijk toegeschreven aan Tycho Brahe en door hem zelf ook als zijn uitvinding beschouwd. Het principe wordt echter reeds in 1534 door Gemma Frisius aangegeven. In dit toestel stellen twee vast verbonden, onderling loodrechte, verdeelde cirkels de meridiaan en de aequator voor, terwijl om de hemelpolen twee declinatiecirkels kunnen draaien. Men kan nu het verschil in rechte klimming van twee sterren bepalen en de declinatie meten.
DR E. J. DIJKSTERHUIS.
