(ook wel Alfen geschreven),
(1 Alphen aan de Rijn geheten), is een gemeente in Zuid-Holland, die zich langs de zuidelijke dijk van de Oude Rijn tegenover de Aarlanderveensche-Rijnbuurt uitstrekte, waarmede zij voor handel en verkeer, alsook in kerkelijk opzicht, één geheel vormt. Zij werd in 1917 met Aarlanderveen en Oudshoorn verenigd en heeft (1943) op 5983 ha 19 956 inw. De bodem is deels rivierklei, deels laagveen en wordt bijna geheel voor wei- en hooiland gebruikt. De plaats Alphen is een fabriekscentrum. De industrie aldaar draagt een zeer gevarieerd karakter en omvat steenbakkerijen en cementfabrieken, scheepsbouw en fabrieken van motoren, veekoeken, zuivel, asfalt, jams, verf, houtwaren enz.
Alphen is reeds bekend uit de tijd der Romeinen onder de naam Albiniana, getuige de vele aldaar gevonden munten en andere voorwerpen uit de Keizerstijd (z Romeinen in Germanië). Het was een post, voorkomende op de Romeinse wegwijzer voor het verkeer langs de Rijn. De plaats had steeds, wegens haar ligging op de toegangsweg van het Sticht naar Holland, een zekere strategische betekenis behouden. Bekend is vooral de nederlaag, die Jacoba van Beieren hier in 1426 aan de Bourgondische legermacht toebracht.
Voor de ontwikkeling van de steen- en pannenbakkerijen, die reeds uit de Middeleeuwen dateert, zie voor deze streek in het bijzonder Oudshoorn.
Lit.: B. W. van der Kloot Meyburg, De economische ontwikkeling van een Zuidhollandsch dorp tot in den aanvang der 20e eeuw (’s-Gravenhage 1920); Idem, Een productie kartel in de Hollandsche steenindustrie in de 17e eeuw (Econ.-Historisch Jaarboek II, 1916, blz. 208).
(2) is een dorp met ruim 1200 inw. aan de Maas, in de provincie Gelderland, in de gemeente Appeltern.
(3) is een dorp met ong. 1300 inw. in de Noordbrabantse gemeente Alphen-en-Riel, aan de spoorlijn Tilburg-Turnhout, een uur van de Belgische grens. Reeds in 711 werd het onder de naam Alfheim genoemd, toen het aan bisschop Willibrord werd geschonken. Later kwam het aan de abdij Echternach, daarna aan de abdij Tongerloo. In de omtrek liggen vele oude Germaanse graven.
