Duits ontdekkingsreiziger, anthropoloog en ethnoloog (Bremen 26 Juni 1826Port of Spain 2 Febr. 1905), is de auteur van een groot aantal geschriften, die echter gedeeltelijk door een zekere verwarde en gewrongen stijl zeer moeilijk te lezen zijn. Steeds uit het hoofd citerende, vermeldt hij daarbij de bronnen uiterst onvoldoende.
Als ethnoloog heeft hij een grote vermaardheid gekregen door zijn verklaring van de zgn. ethnologische parallellen. Wanneer bij twee zeer verschillende volken gelijksoortige cultuurelementen zijn te ontdekken, dan is deze overeenkomst te verklaren uit de gelijkheid van de menselijke geest, die hier en daar tot dezelfde oplossing kwam (Elementargedanken). De grote verscheidenheid in de menselijke cultuur, welke bij het aannemen van zodanige Elementargedanken een probleem wordt, verklaart hij uit de zgn. „Geographische Provinz”, het milieu dus, dat van invloed is op de gevarieerdheid van de menselijke culturen. Bastian spreekt dan van Völkergedanken.
Toch heeft Bastian nimmer ontkend dat de cultuurparallel ook het gevolg kon zijn geweest vaii het overnemen van een bepaald cultuurelement in een geheel andere cultuur. Daarvoor had hij op zijn reizen te veel rondgekeken. Overname van cultuur is voor hem echter van veel minder belang voor de cultuurontwikkeling en het verklaren van de parallellen dan de van binnen uit werkende, overal gelijke, menselijke geest. Zijn tegenstander op dit terrein is Fr. Ratzel * geweest, die vooral de nadruk op de cultuurverbreiding heeft gelegd.
Lit.: K. v. d. Steinen, Gedächtnisrede auf A. B.t Zeitschr. f. Ethnol. (1905); Achelis, A. B. (Hamburg 1901) (Samml. gemein verst. wissensch. Vorträge, dl 128); Rieh.
Schwarz, A. B.’s Lehre vom Elementar- und Völker gedanken (Leipzig 1909) (Diss.); K. Th. Preuss, B. und die heutige Völkerkunde (Bässler-Archiv, 1926).
