eigenlijk Ortels (Hortels), Zuidnederlands aardrijkskundige (Antwerpen 4 Apr. 1527 - 28 Jan. 1598), stamde uit een uit Augsburg afkomstig geslacht, werd in 1547 als kaartenkleurder lid van het Sint-Lucasgilde te Antwerpen en dreef handel in boeken, handschriften, kaarten, prenten, penningen, antiquiteiten enz., waarvan hij zelf ook een grote verzameling aanlegde en waarvoor hij grote reizen maakte door West-Europa. Sinds 1558 stond hij in relatie met Christoffel Plantijn.
In 1564 verscheen zijn wereldkaart, in 1566 en 1567 zijn kaarten van Egypte en Azië. Grote opgang maakte in 1570 zijn kaartenverzameling Theatrum orbis terrarum, behalve de tekst geen eigen werk, doch 53 kaarten bevattend naar de beste (vnl. Italiaanse) geografen uit de 16de eeuw, en tot 1613 herhaaldelijk vertaald, herdrukt en vermeerderd. Deze atlas was vollediger dan de Atlas van Gerard Mercator*, die echter eigen werk had geleverd. Later overvleugelden de atlassen van Jodocus Hondius* het werk van Ortelius. Blaeu* gaf in 1631 nog een Appendix theatri Ortelii et Atlantis Mercatoris uit.Bibl.: Theatrum orbis terrarum (Antverpiae 1570, met verscheidene Additamenta), Ned. uitg.: Theatre ofte toonneel des aerdt-bodems (1571, Duitse uitg. 1572, Franse uitg. 1573, Sp. uitg. 1588, Ital. uitg. 1602); Deorum dearumque capita e veteribus numismatibus (1573, beschrijving van zijn muntkabinet); Synonymia geographica (1578, herdr.: Thesaurus geographicus, 1587); Parergon sive veteris geographiae aliquot tabulae (1579, 3 historische kaarten toegevoegd aan het Theatrum van 1579, later vermeerderd tot 39 kaarten, herdr. o.a. 1624); Aurei seculi imago (1590); Epistolae, ed. J. Hessels (Cantabrigiae 1887).
Lit.: P. A. Tiele, Het kaartboek v. O. (1879); M. Rooses, O. et Plantin, in: Buil. de la Soc. géograph. d’Anvers (1880); F. Ratzel, O. (1887); J.
Denucé, Oud-Ned. kaartmakers, I (Antwerpen 1913); E. Brandmair, Bibliogr. Untersuchungen über Entsteh. d. ortel. Kartenwerkes, diss. München (1915); L. Bagrow, Catalogus carthographorum, in: Petermanns Mitt., 199, 210 (1928); Idem, The first German O., in: Imago mundi II (1937); H. v. d. Waal, O.’Aurei saeculi imago, in: Halcyon, 1940II.
