16de president der V.S. (Hardin County 12 Febr. 1809 - Washington 15 Apr. 1865), was geboren in een blokhut in Kentucky, toen niet veel meer dan een wildernis. Hij groeide op als een kind van de ..grens”, onder zeer primitieve omstandigheden; zijn opvoeding was gebrekkig.
Hij toonde zich echter reeds op jeugdige leeftijd een man van grote energie, die van alles aanpakte, en verwierf zich vele kundigheden, zodat hij, na op verschillende plaatsen in het grensgebied gewoond te hebben, zich ten slotte als pleitbezorger vestigde in Springfield (1837). Gaandeweg begaf hij zich in de politiek en trok allerwegen de aandacht door zijn helderheid, slagvaardigheid en rechtschapenheid, zodat hij in 1847, tot lid van het Huis van Afgevaardigden gekozen, naar Washington toog, waar hij twee jaar verbleef; hij was daar vertegenwoordiger van de Whig-partij voor de staat Illinois, welke partij in het begin van de jaren ’50 opging in de nieuwgevormde Republikeinse partij. Toen hield de kwestie van de slavernij de gemoederen in de V.S. al ten zeerste bezig en het was vooral op dit terrein, dat Lincoln de aandacht der publieke opinie op zich vestigde, niet het minst door zijn debatten met de senator van Illinois, Douglas, over de vraag, of in nieuwe territoria, in dit geval Kansas en Nebraska, slavernij mocht worden toegelaten. Reeds in 1856 overwogen vele Republikeinen Lincoln naar voren te schuiven als candidaat voor het vicepresidentschap, maar op de partijconventie van dat jaar bleef hij in de minderheid en evenmin slaagde hij er in 1858 in, tot lid van de senaat te worden gekozen. Zijn grote kans kwam echter in 1860. Als man van het „Zuiden” (vanwege zijn geboorte in Kentucky) zou hij in dat gebied op vele stemmen kunnen rekenen, als vertegenwoordiger van de „grens” was hij ook daar populair en aangezien hij in de slavernij kwestie een gematigd standpunt innam, schrikte hij minder af dan de fanatieke afschaffers in zijn partij; hij werd candidaat gesteld en dank zij de verdeeldheid in de Democratische partij tot president gekozen (6 Nov. 1860).Tijdens zijn bewind geraakte zijn land in een buitengewoon gevaarlijke crisis. Het Zuiden, niet van plan de slavernij op te geven, zag in zijn verkiezing het signaal, dat de afschaffing op handen was en scheidde zich van de Unie af. Lincoln hield daarentegen met volledige overtuiging aan die Unie vast en het is vooral tot handhaving van de nationale eenheid, veel meer dan tot afschaffing van de slavernij, dat hij de oorlog aanvaardde, toen deze onvermijdelijk was geworden. In deze oorlog werd zeer veel van hem gevergd; het was hem aanvankelijk niet mogelijk de meerderheid van het door hem aangevoerde Noorden om te zetten in een overwinning; zijn verhouding tot de militaire bevelhebbers baarde hem veel zorgen en critiek werd hem niet bespaard. Het was dan ook maar een geluk voor hem dat hij ten slotte in Grant en Sherman aanvoerders vond, die in 1863 de kentering in het verloop der krijgsgebeurtenissen teweegbrachten, zodat Lincoln in 1864 zonder al te veel moeite als president werd herkozen. In het voorjaar van 1865 tekende de nederlaag van de Zuidelijken zich duidelijk af en op 9 Apr. van dat jaar legde Lee de wapenen neer; vijf dagen later werd Lincoln in een schouwburg door een fanatieke aanhanger van het Zuiden neergeschoten; hij overleed de volgende ochtend.
Men overdrijft niet, wanneer men Lincoln een van de populairste presidenten van Amerika noemt; hij is misschien wel diegene, die het meest als man van het gewone volk in het bewustzijn van de Amerikanen voortleeft. Daartoe bezat hij dan ook alle kwaliteiten: de pionier van het grensgebied, die zich uit de moeilijkste omstandigheden had weten op te werken tot de hoogste post des lands, aller harten winnend door zijn onbaatzuchtigheid, eerlijkheid („honest Abe”), zijn humor en gezond verstand. Beroemd is de toespraak geworden, die hij op 19 Nov. 1863 gehouden heeft op het kerkhof van Gettysburg (Pennsylvanië) bij de herdenking van de gevallenen in de bloedige veldslag aldaar; dit korte stuk is een van de nobelste getuigenissen van het ideaal van democratie en persoonlijke waardigheid, dat de Amerikanen zo na aan het hart ligt. Zijn naam zal ook voor altijd verbonden blijven aan de afschaffing van de slavernij, hoewel hij, als gezegd, tegenover dit probleem een zeer gematigd standpunt innam en de vermaarde proclamatie van 1 Jan. 1863, waarbij deze emancipatie werd afgekondigd, vooral op grond van politieke overwegingen heeft getekend. Er bestaat in de V.S. een Lincoln-cultus, die o.m. geleid heeft tot talloze publicaties, waarvan men het critische gehalte niet altoos even hoog kan aanslaan ; het aantal „woorden die Lincoln niet gezegd heeft” is verrassend groot.
PROF. DR J. PRESSER
Bibl.: A. L., Complete Works, 12 dln (1905); A. L., Writings, 8 dln (1906).
Lit.: N. W. Stephenson, L., 1922; J. G. Randall, L., the President, Springfield to Gettysburg, 2 dln (1945); Idem, L. and the South(1946); Idem, L. The Liberal Statesman (1947); Allan Nevins, The Emergence of L., dl I, 1857-1859; dl II, 1859-1861 (1950); P. M. Angle, A Shelf of L. books. A Critical, Selective Bibliography of Lincolniana (1946); St. Lorant, L., his Life in Photographs (1941); David M. Potter, The Lincoln Theme and American national historiography, inaug. lecture, Oxford (1947).
