(Charles Louis Napoleon Bonaparte) keizer der Franschen, geb. te Parijs op de Tuilerieën 1808, overleden te Chislehurst in Engeland 1873, was de derde zoon van Lodewijk Bonaparte, koning van Holland, broeder van Napoleon I, en Hortense de Beauharnais. In 1815 verliet hij met zijn moeder Frankrijk en vestigde zich in 1819 op het kasteel Arenenberg, aan het meer van Constanz.
Hij bezocht nu gedurende drie jaar het gymnasium te Augsburg en de artillerieschool te Thun; in 1831 vertrok hij naar Italië om deel te nemen aan den opstand in de Romagna tegen den paus en verloor bij die gelegenheid zijn broeder Napoleon Louis (geb. 1805), die aan de mazelen stierf. Door dit overlijden hoofd der familie geworden, beschouwde hij zich na den dood van den hertog van Reichstadt (1832) als de man die de Napoleontische overleveringen moest hooghouden, en zette nu zijn staatkundige beginselen uiteen in een paar werkjes, waarin hij zich in de buitenlandsche politiek voor het stelsel der nationaliteiten, in de binnenlandsche voor de verbetering van het lot der breede schare van het volk verklaarde. Een poging om een beweging ten gunste van zijn dynastie en zijn persoon te doen ontstaan, door de overrompeling van Straatsburg (1836) mislukte geheel. Hij werd gevat en naar Amerika gezonden, keerde evenwel in het volgende jaar naar Arenenberg terug om bij het sterven van zijn moeder tegenwoordig te wezen en vestigde zich daarna te Londen, van waar uit hij de propaganda voor zijn beginselen voortzette, o. a. door een staatkundig programma Les idéés Napolêoniennes geheeten, waarvan hij het eerste plan aan keizer Napoleon I toeschreef. Doch omdat hij daarmee niet veel bereikte, beproefde hij andermaal door de daad zijn geluk. Hij landde met enkele getrouwen te Boulogne, maar werd andermaal gevat en thans tot altijddurende hechtenis veroordeeld en opgesloten te Ham (1840).
Zes jaar later ontsnapte hij en ging andermaal naar Londen. De omwenteling van 1848 veroorloofde hem evenwel zich in zijn vaderland neder te zetten. Binnen zeer korten tijd zag hij zich als afgevaardigde gekozen in vier departementen (Sept. 1848) en den lOden Dec. met 5½ millioen stemmen tot president der Fransche Republiek verheven; zijn mededinger generaal Cavaignac verkreeg slechts l1/^ millioen. Gesteund door de meerderheid der Nationale vergadering en sterk door de verdeeldheid van dit lichaam, trad hij op tegen de linkschrepublikeinen, bracht het leger op zijn hand en keerde zich in 1849 ten gunste van den paus tegen de Romeinsche Republiek. In de Nationale vergadering openbaarde zich echter een vijandige reactie tegen hem; bij de wapenschouwing te Satory (Oct. 1850) werden er vijandige manifestaties gehouden; de Nationale vergadering verwierp een verzoek om de civiele lijst van den president te vermeerderen, alsmede de ontwerpen tot herziening der constitutie en tot afschaffing der kieswet van 1850, die zijn herkiezing verbood. Thans achtte hij het oogenblik gekomen om aan den heerschenden toestand een einde te maken en het gezag aan zich te brengen.
Dit gelukte door den staatsgreep in den nacht van 1 op 2 Dec. 1851, waarbij de hoofden der republikeinsche partij gevangen genomen en later verbannen werden, terwijl de tegenstand dier partij door bloedige straatgevechten gebroken werd. Bij volksstemming droeg het fransche volk hem den 20sten Dec. voor een tijdperk van 10 jaren de waardigheid van president op. Napoleons doel was de herstelling van het keizerrijk; vooral op een reis door het zuiden des lands werd hiervoor ijverig propaganda gemaakt. Om de vrees weg te nemen dat een napoleontisch regime op nieuw een tijdperk van buitenlandsche oorlogen zou openen, sprak hij bij die gelegenheid de vermaard geworden woorden: ,,1’empire c’est la paix.” De Senaat deed den. 7den Nov. 1852 het voorstel den president tot keizer uit te roepen; bij plebisciet werd dit door 8 millioen stemmen goedgekeurd en 2 Dec. werd hij als Napoleon III tot keizer der Franschen uitgeroepen.Voor de verdere geschiedenis van Napoleon III tot na den afloop van den oorlog tegen Duitschland, verwijzen wij naar die van Frankrijk. Na het sluiten van den vrede te Frankfort in 1871 verliet hij het kasteel Wilhelmshöhe en vestigde zich te Chislehurst, waar hij overleed aan een ziekte der blaas, den 9den Januari 1873, als opvolger in de aanspraken op den keizerlijken troon in Frankrijk zijn eenigen zoon prins Napoleon Eugène Louis Jean Joseph (zie Bonaparte), een kind uit zijn huwelijk met de gravin Eugenie de Montijo, den 29 Jan. 1853 gesloten, die als keizerin Eugenie langen tijd de toonaangeefster was in Europa en vaak een grooten invloed uitoefende op zijn gevoelens en daden. (Zie Eugenie).
Napoleon III had in zijn uiterlijk weinig van zijn oom, den eersten keizer, en van de overige Bonaparte’s. Hij bezat een uitgebreide kennis en was een goed spreker; kalm van aard, wel eens tot het onverschillige, betoonde hij zich welwillend en dankbaar jegens zijn vrienden, terwijl hij veel deed om de welvaart in Frankrijk te vermeerderen. Onder zijn regeering werd Parijs, ten koste van aanzienlijke sommen, zeer verfraaid. Buiten de reeds vermelde werken schreef hij een Histoire de, Jules César (2 dln., 1865—66). Onder den titel Oeuvres de Napoléon III zijn z’n geschriften van 1854—69 in 5 dln. uitgegeven, terwijl na zijn dood nog verschenen: (Euvres posthumes (Parijs en Londen, 1873).
Literatuur: Gottschall, N. III. Eine biographische Studie (2de dr. Liegn. 1871); v. Sybel, N. III (Bonn 1873); Delord, Histoire du second empire (Parijs 1869—75, 6 dln.); Jerrold, The life of N.
III (Londen 1875—82, 4 dln.); De la Gorce, Histoire du second empire (Parijs 1894, 2 dln.); Ebeling, N. III und sein Hof (Keulen 1891—94, 3 dln.); Girau4eau, N. III intime (5de dr., Parijs 1895).
