Ruisen, rommelen, brullen, schreeuwen, piepen, fluisteren, ratelen, sissen en klepperen zijn slechts een paar van de tientallen woorden, die onze taal bezit om geluiden aan te duiden. We hebben al die woorden nodig, eenvoudig omdat er zoveel verschillende vormen van geluid zijn.
Er zijn zachte en harde geluiden, lage en hoge, mooie en onprettige - maar ze ontstaan allemaal op dezelfde wijze: door trilling; door het zeer snel op en neer bewegen van een of andere stof. Als de bladeren van een boom ruisen, worden ze door de wind snel heen en weer bewogen; als een leeuw brult, trillen de stembanden in zijn keel; de knal van een dichtslaande deur wordt veroorzaakt door de trilling van het hout, waaruit die deur gemaakt is.Een van de tekeningen op deze pagina’s laat twee stemvorken zien. Beide laten een geluid horen als ze aangeslagen worden. Maar hoe verschillend die twee geluiden ook zijn: elke stemvork heeft altijd hetzelfde geluid. Dat komt, omdat de tanden van de vork altijd een gelijk aantal keren per seconde op en neer bewegen. Hoe sneller zo’n tand heen en weer beweegt (en in het algemeen: hoe sneller iets trilt), hoe hoger het geproduceerde geluid is. Daarentegen kan de sterkte van het geluid van een stemvork de ene keer verschillen van de andere. Hoe harder een stemvork wordt aangeslagen, hoe sterker het geluid.
Sommige geluiden zijn zo plezierig om te horen, dat we ze ‘muziek’ genoemd hebben; andere veroorzaken ons zoveel last, dat we spreken van ‘herrie’. Het verschil is meestal dat ‘muzikale’ geluiden een regelmatiger trilling hebben dan geluiden, die we met het woord ‘herrie’ aanduiden.
Geluiden bereiken ons oor meestal door de lucht. Het trillen van een voorwerp veroorzaakt in de lucht golven, die enigszins vergeleken kunnen worden met watergolven; het verschil is alleen, dat we ze niet zien kunnen. Het geluid plant zich door de lucht voort met een snelheid van ongeveer 1200 km. per uur of ruim 19 km. per minuut. Dat mag snel lijken - maar de snelheid van het geluid blijft ver achter bij die van het licht. Dat is de reden, waarom we een bliksemstraal eerder zien dan dat we de bijbehorende donderslag horen.
Hoewel de meeste geluiden ons dus via de lucht bereiken, kan geluid zich ook door talrijke andere materialen voortplanten. Door de ene stof reist het geluid echter sneller en gemakkelijker dan door de andere. In een ‘blikjestelefoon’, die vaak door kinderen gebruikt wordt, reist het geluid door het touwtje, dat de twee blikjes met elkaar verbindt. Door ijzer reist het geluid veel sneller dan door lucht. Als iemand zijn oor te luisteren zou leggen tegen een lange, ijzeren balk, waarop tientallen meters verderop een klap gegeven werd, zou hij het geluid van die slag twee keer kunnen horen. Eerst zou het zijn oor bereiken via de balk; daarna zou hij het nog eens horen via de lucht.
Als geluidsgolven een massieve muur raken worden ze heel vaak teruggekaatst. Op die manier ontstaat een echo. Vleermuizen zoeken hun weg door het donker door geluidsgolven te produceren, die zo hoog zijn dat ze door het menselijk oor niet kunnen worden opgevangen. De echo’s van die geluiden vangt de vleermuis op met zijn grote, gevoelige oren. Op die manier kan het dier precies vaststellen waar zich obstakels bevinden, die het vermijden moet. Sonorapparaten, waarmee duikboten opgespoord kunnen worden, werken op dezelfde manier.
Via een speciaal instrument worden geluidsgolven uitgezonden, die snel naar de bodem van de zee reizen en dan teruggekaatst worden naar het schip, dat ze uitgezonden heeft. Als er zich tussen schip en bodem een duikboot (of voor vissersschepen: een school vissen) bevindt, worden de geluidsgolven eerder teruggekaatst. Op speciale schermen wordt dan de aanwezigheid van een duikboot zichtbaar.