of Zarathoestra, zoals hij in de klassieke bronnen heet, is volgens de traditie de stichter van de Oudperzische godsdienst, het Mazdeïsme, ook wel Parsisme genoemd. De bronnen over zijn leven zijn grotendeels legendarisch en vergunnen niet een duidelijk beeld van hem te krijgen als historische persoonlijkheid en evenmin omtrent de tijd waarin hij leefde.
In de Avesta reeds wordt hij voorgesteld als een oeroude wijze, die in gesprekken met de god Ahoeramazda allerlei inlichtingen krijgt over met de godsdienst en de eredienst samenhangende onderwerpen. Een uitzondering maken misschien de Gatha’s, die in het algemeen Zarathoestra zelf worden toegeschreven en waarin ook zijn naam verscheidene malen voorkomt. De latere overlevering, die in de Gatha’s en de overige Avesta bevestiging schijnt te vinden, verhaalt, dat Zarathoestra, na aanvankelijk geen aanhang voor zijn prediking te hebben gevonden, bescherming vond aan het hof van koning Visjtaspa. Nog steeds is het onzeker of in deze vorst dezelfde persoon moet worden gezien als Darius’ vader Hystaspes. In dat geval zou Zarathoestra in het midden der 6de eeuw v. Chr. geleefd hebben.
Een andere mening is evenwel, dat hij verscheiden eeuwen vroeger gedateerd moet worden, wat o.a. gebaseerd is op de sociale toestanden, waarop Zarathoestra’s leer betrekking schijnt te hebben, nl. onderdrukking van de landbouwende klassen door ongelovige vorsten, die valse goden (daiva’s) aanbidden. In ieder geval moet het arbeidsveld van de profeet in Oost-Iran gezocht worden; veel schijnt te spreken voor het Meer van Sïstan en zijn omgeving. De latere overlevering doet echter een deel van zijn prediking ook in West-Iran plaatshebben. Een eigenaardige moeilijkheid bij het onderzoek is, dat in de Achaemeniedeninscripties met geen woord over Zarathoestra gesproken wordt, terwijl ook de vermeldingen in de Griekse bronnen betrekkelijk laat optreden en uitermate vaag zijn. De Mazdeïstische overlevering plaatst het optreden van Zarathoestra in het begin van het tiende van de twaalf millennia, waarin het wereldgebeuren zich zal afspelen. Uit hem zullen op wonderbaarlijke wijze bij het eind van elk der volgende millennia drie afstammelingen geboren worden, die als heilanden zullen optreden. Het verschijnen van de laatste heiland valt samen met het wereldeinde.Bibl.: Die Gatha’s, Übers. v. C. Bartholomae (1905).
Lit.: A. V. Williams Jackson, Zoroaster, the Prophet of Ancient Iran (New York 1899); Chr. Bartholomae, Zarathustra, sein Leben u.s. Lehre (Heidelberg 1919); H. S.
Nyberg, Die Religionen d. alten Iran (Leipzig 1938); E. Herzfeld, Zoroaster and his World (Princetown 1947); I. Duchesne-Guillemin, Zarathustra (Paris 1948); W. B. Henning, Zoroaster, Politician or Witch-Doctor (London 1951); I. J.
S. Taraporewala, The Divine Songs of Zarathustra, a Philological Study of the Gathas of Z. (Bombay 1951); I. Duchesne-Guillemin, The Hymns of Zarathustra (London 1952).
