oorspronkelijkBrénainn mac Findloga (zoon van Findlug) of Brénainn moccu Alti (achterkleinzoon van Alti), uit Kerry in Z.W.-Ierland (ca 480-ca 577), Iers heilige, vermaard door de stichting o.a. van het beroemde klooster Clúain Ferta in Connacht, ca 558 (als zodanig Brendan van Clonfert, te onderscheiden van zijn naam- en tijdgenoot Brendan van Birr), en door missiereizen, zeker naar de eilanden voor de Ierse kust en de Hebriden en volgens de hagiografische overlevering ook naar Zuid-Wales en Bretagne. Zijn feestdag is 16 Mei.
Brendan werd de held van een fabuleuze zwerftocht op de zeeën —- een „monniken-odyssee” — waarvan in de middeleeuwse literatuur van West-Europa twee afwijkende overleveringen bewaard zijn: de Navigatio S. Brendani, een Latijns prozageschrift, waarschijnlijk ontstaan in de 10de eeuw, en de (Reis) van Sinte Brandaan, een (Duits?) gedicht uit het midden van de 12de eeuw.
De Navigatio vertelt van een zevenjarige tocht van Brendan en zijn monniken naar de Terra Repromissionis Sanctorum. Dit geschrift gaat terug op een apart genre van Ierse verhalen, de zgn. Immrama (= omzwervingen op zee) en wel daarvan bepaaldelijk de Immram Maeldúin (Tocht van Maeldúin). In de Navigatio aanschouwen Brendan en de zijnen — op zoek naar het Paradijseiland — allerlei wonderen van de Oceaan: zij vieren Pasen op de enorme vis Iasconius die zij eerst voor een eiland hebben aangezien, zij bezoeken Judas Iscarioth enz. Het werk genoot enorme populariteit en werd in allerlei talen overgebracht, in proza en op rijm.
De Reis van Sinte Brandaan, waarin de heilige, tot straf voor zijn ongeloof, de wonderen Gods moet gaan aanschouwen en in een boek noteren, raakte verspreid in veel beperkter gebied — in Duitsland en Nederland — maar is als „verhaal” levendiger en interessanter dan de Navigatio.
De grote ontdekkingsreizen vestigden opnieuw de aandacht op deze stof, welke trouwens in volksboeken was blijven voortleven en tot de 18de eeuw toe komt het „eiland van S. Brandaan” op geografische kaarten voor. Brendan (of Brandaan) is de beschermheilige van de schippers (de Terschellinger „Brandaris”).
DR MAARTJE DRAAK
Lit.: G. Schirmer, Zur Brendanus-Legende (Leipzig 1888); H. Zimmer, Brendans Meerfahrt, in Zeitschr. f. deutsches Alterthum, XXXIII (1889); J. F.
Kenney, The sources for the early history of Ireland, I (New York 1929), blz. 406 vlgg. De Vita S. Brendani is uitgegeven o.a. door P. F.
Moran, Acta S. Brandani (Dublin 1872); een Ierse Bétha Brenainn door Stokes met vertaling in Lives of saints from the Book of Lismore (Oxford 1890); Vitae Sanctorum Hibemiae, ed. C. Plummer (2 dln, Oxonii 1910) en van dezelfde uitgever: Bethada Naem nÉrenn (Lives of Irish Saints, Oxford 1922); de Navigatio S.
Brendani met verscheidene Franse versies, het eerst door A. Jubinal, La légende latine de S. Brandaines (Paris 1836), het best door C. Wahlund, Die altfr.
Prosaübersetzung von B.’s Meerfahrt (Upsala 1900); The Anglo-Norman Voyage of St. Brendan by Benedeit, ed. by E. G. R.
Waters (Oxford 1928); de Middelned. Van Sente Brandane door E. Bonebakker (2 dln, Amsterdam 1894); De Reis van Sinte Brandaan, ui tg. van Draak (en herdichting van Aafjes), Amsterdam 1948. Over B.’s Eiland in de cartografie o.a.: W.
H. Babcock, St. B.’s explorations and islands, in The Geographical Re view, VIII (1919).
