hoofdstad van de republiek Brazilië, fraai gelegen op de westelijke oever van de gelijknamige baai van de Atlantische Oceaan, telt (1948) 2.053.000 inw. De gemiddelde jaartemperatuur bedraagt 24 gr.
C. De veilige haven, een van de beste ter wereld, heeft een 1600 m brede ingang tussen de steile, 387 m hoge Pão de Assucar (Suikerbrood) met de forten São João en Theodosio en de Pico (228 m) met het fort Santa Cruz. De baai zelf is 22 km breed. Van de eilanden is het Ilho do Governador het grootste; forten liggen op een klein rotseiland aan de ingang van de baai. Hier liggen ook het grote marine-arsenaal, werven en dokken.De kern van de oude stad wordt gevormd door de zakenwijk, welke aan de baai tegenover het eiland Ilha dos Cobras ligt. Langs deze baai strekt zich een 8 km lange strand boulevard uit, waarvan o.m. het beroemde Copacabana en de Avenida Beira Mar deel uitmaken. De oude stad wordt doorsneden door de ruime Avenida Rio Branca, met langs de kant o.m. grote regeringsgebouwen, de bibliotheek, de Kunstacademie, het Hoge Gerechtshof en het Stedelijk Theater. De nieuwe wijken zijn vooral naar het Z. en het W. uitgebouwd. Er zijn slechts weinig gebouwen van architectonisch belang. De kerken zijn gebouwd in Jczuiëtenstijl, met overdadige versieringen. Tot de oudste behoren La Candellaria en La Gloria, beide uit de 17de eeuw.
De handel is zeer levendig, want Rio de Janeiro is de voornaamste stapelplaats van het land. Uitgevoerd worden koflie, tabak en textiel. De stad bezit vele banken, w.o. de Banca da Republica do Brazil. Het grootste deel van het internationale havenverkeer op Brazilië wordt geleid over Rio de Janeiro. Op industrieel gebied wordt de stad slechts overvleugeld door São Paulo. De nijverheid omvat de fabricage van bier, suiker, meel, textiel en machines.
Er is een universiteit gevestigd en daarnaast een sterrenwacht, een Academie voor Schone Kunsten, een krijgs- en marineschool, een handels-, industrie- en landbouwschool en een conservatorium. Rio de Janeiro is de zetel van de Bondsregering van de beide Kamers van de Hoge Raad, van het Hof van Appèl, van een aartsbisschop en van de diverse gezantschappen.
Dias de Solis voer het eerst de baai binnen, na hem Magelhães (1519); in 1555 stichtte de Fransman Durand de Villegaignon op het naar hem genoemde eiland het Fort Coligny, dat echter door de Portugezen werd verwoest, waarna zij in 1566 de stad Rio de Janeiro stichtten. De Fransen, die in 1710 terugkeerden, ontruimden al spoedig weer de stad in ruil voor 600.000 cruzados. Deze groeide inmiddels, vooral in de 19de eeuw, snel uit. In 1834 werd zij met de rondom liggende plaatsen als „Municipio neutro” van de gelijknamige provincie gescheiden en vormt sedert 1889 met deze plaatsen het Bondsdistrict Rio de Janeiro.
Lit.: H. Gibson, Rio (1937); V. Kelsey, Brazil in Capitals (1942); R. de J. (1940, American City serie v.d. Pan American Union no 3a).
