Reeds sinds de 16de eeuw bestaat in Nederland een hoog regeringscollege onder deze naam. Onder Karel V was het een raadgevend lichaam.
Ook tijdens de Republiek der Verenigde Nederlanden was er een Raad van State, maar deze was niet een raadgevend, doch een regerend lichaam, dat volgens zijn instructie vooral belast was met de zorg voor buitenlandse zaken. Bij de Grondwet van 1814 is een Raad van State ingesteld als adviserend lichaam, naast de Souvereine Vorst. En dit karakter heeft het college sindsdien behouden.De samenstelling en de bevoegdheid van de Raad van State is geregeld bij een wet van 21 Dec. 1861 (Stbl. no 129), laatstelijk gewijzigd bij de wet van 9 Nov. 1950 (Stbl. no K 500). Sinds de wet van 1950 bestaat de Raad van State uit 14 leden en één vice-president terwijl de Koning van rechtswege voorzitter is. De Prins van Oranje heeft er zijn 18de jaar zitting en aan andere prinsen uit het Koninklijk Huis kan door de Koning hetzelfde recht worden verleend. Buitendien kunnen er 10 staatsraden in buitengewone dienst benoemd worden, die slechts reis- en verblijfkosten ontvangen. De gewone en buitengewone leden moeten Nederlanders en 35 jaar oud zijn; zij worden door de Koning benoemd en ontslagen. Als ambtenaren heeft men daarbij een secretaris, enige referendarissen en commiezen van staat.
Bij dit lichaam brengt de Koning alle voorstellen in overweging, door hem aan de Staten-Generaal te doen of door deze aan hem gedaan, voorts alle algemene maatregelen van bestuur van het Rijk, Suriname en de Ned. Antillen. Aan het hoofd der uitgevaardigde wetten en besluiten moet dan ook vermeld staan, dat de Raad van State gehoord is. Hij moet voorts door de Koning worden gehoord over vernietiging van besluiten der Provinciale of der Gedeputeerde Staten en van gemeentebesturen, over niet-goedkeuring van provinciale verordeningen en over alle geschillen, aan ’s Konings oordeel onderworpen. Hij kan in het algemeen door de Koning over alle zaken worden geraadpleegd en ook voorstellen doen aan de Koning. Tot regeling der werkzaamheden is hij in afdelingen gesplitst, elk van 3 leden, overeenkomende met de ministeriële departementen.
Een vaste afdeling van 5 leden, onder welke zich steeds de vice-president bevindt, is belast met het onderzoek der geschillen van bestuur (ook wel afdeling contentieuse) en vormt in zekere zin een — zij het niet onafhankelijke — administratieve rechter. Belanghebbenden kunnen er in een openbare vergadering de door hen aangebrachte zaken toelichten, en daarna geeft de afdeling een advies aan de Koning in de vorm van een ontwerp-beslissing.
De Koning is aan het advies van de Raad van State niet gebonden. Bij afwijking moet het uitgebrachte advies echter wel met het contraire besluit worden gepubliceerd. Een andere functie van de Raad van State is de tijdelijke waarneming van het koninklijk gezag bij onzekerheid der troonopvolging of bij ontstentenis van een Koning of van een regent.
PROF. MR W. G. VEGTING
Lit.: R. Kranenburg, Het Nederl. Staatsrecht, 7de dr. (1951); C. W. van der Pot, Handb. v. h. Nederl. Staatsrecht, 4de dr. (1950).
