(in de volksmond Sinterklaas), bisschop van Myra in Klein-Azië, zowel in het Oosten als het Westen vermaard volksheilige, om wiens leven, waarvan zo goed als niets historisch vaststaat, zich vele legenden hebben geweven. Hij leefde waarschijnlijk in de 4de eeuw en is vaak vereenzelvigd met de bisschop van het nabij Myra gelegen Pindara, die ook Nicolaas heette en in 564 stierf.
Men neemt dan ook aan, dat de aan de bisschop van Myra toegeschreven levensbijzonderheden een compilatie van deze beide naamgenoten vormen. Aanvankelijk bleef zijn verering in hoofdzaak beperkt tot het Oosten, maar sinds Zuiditaliaanse zeevaarders in 1087 zijn relieken uit Myra naar Bari overbrachten, nam zij ook in het Westen een hoge vlucht. Via de Hanze drong zij door naar het Noorden; Amsterdam verhief St Nicolaas zelfs tot stadspatroon. In de legenden welke in de Nederlanden over hem in omloop waren, kwam Spanje in de plaats van Zuid-Italië; vandaar ook zijn zwarte (Moorse) knecht. Zijn rijden te paard over de daken moet gezien worden als een kerstening van de sage over Wodan, die zich op zijn schimmel Sleipnir door de lucht bewoog. Zijn feestdag is 6 Dec.De H. Nicolaas wordt in de kunst steeds voorgesteld als bisschop; in het W. draagt hij daarbij de volgende attributen: een anker, drie gouden ballen op een boek of, en dit is wel het meest voorkomende, een kuipje met drie kinderen er in, dat aan zijn voeten staat. Het eerste duidt op zijn patroonschap van matrozen en schippers, het tweede op een verhaal uit zijn leven, volgens hetwelk hij drie dochters van een arme edelman voor een leven in schande behoedde, door het voor haar huwelijk benodigde geld door het raam harer woning naar binnen te gooien. Het kuipje ten slotte illustreert het verhaal, dat hij drie knapen, door een boze waard onthalsd en in een kuip ingezouten, door een wonder tot het leven zou hebben teruggeroepen. Een oudere vorm van dit verhaal is, dat hij, als schipperspatroon, eens drie schipbreukelingen, die onschuldig ter dood veroordeeld waren, zou hebben gered. Deze drie zeelieden, in een bootje aan zijn voeten geplaatst, werden later aangezien voor drie kinderen in een kuip.
De gouden ballen werden vervolgens wel voor drie broden gehouden, zodat hij tevens door de bakkers als patroon vereerd werd. Al deze elementen werkten samen om van deze Kleinaziatische bisschop uit de 4de eeuw de populaire kindervriend te maken, die wij thans nog kennen als Sinterklaas: een bisschop komt per schip uit een ver land, hij is een vriend van de jeugd van beiderlei kunne, hij gooit voor hen geschenken en suikergoed te grabbel, beloont de brave en straft de stoute kinderen.
Lit.: Levensbeschrijvingen, die weinig vertrouwen verdienen, gaven: Methodius, patriarch van Konstantinopel (ca 840); Johannes, diaken van Napels (ca 860) en Metaphrastus (ca 912). Falconius, aartsbisschop van San Severino, smolt de levens der beide naamgenoten samen tot één (1751), doch werd daarover aangevallen door Putignani, in diens werk Vindicae Vitae S. Nicolai (1755). Uit latere tijd: Iconographie de St N., Rev. de l’art chrét., 1891, p. 104 ss.; A. Marguiller, St N. (Paris s. a.); Marin, St Nicholas, évêque de Myre (1917); G. Anrich, Hagios Nikolaos, der hl.
N. in der Griechischen Kirche (2 dln, 1913-’ 17); K. Meisen, N.-Kult. u. N.-Brauch im Abendlande (1931).
