is de naam van de Nederlandse onderneming die de voornaamste spoorwegen van Transvaal heeft aangelegd en tot 1900 geëxploiteerd. Reeds in 1872 ontstonden plannen om de Zuidafrikaanse Republiek door een spoorweg met de Delagoabaai te verbinden en zodoende deze Voortrekkerstaat uit zijn isolement te verlossen, daar de tsetse-vlieg in Oost-Transvaal verkeer per ossenwagen naar de kust onmogelijk maakte.
In 1884 verkreeg een Nederlandse combinatie een concessie met steun van president Kruger. Het duurde echter door financiële moeilijkheden tot 21 Juni 1887 voordat de N.Z.A.S.M. (de „zasm”) kon worden opgericht, met kapitaal van Nederlandse, Duitse en Transvaalse zijde. De leiding bleef evenwel in Nederlandse handen, vooral bij R. J. W. C. van den Wall Bake te Amsterdam.Eerst bouwde de N.Z.A.S.M. van 1889 tot 1891 een locaalspoorweg die Johannesburg met Krugersdorp en Boksburg verbond, later verlengd tot Springs, en in de wandeling „Randtram" genoemd. In 1890 droeg de Z.A.R. ook de bouw van de lijn var. Pretoria naar de Vaal aan haar op, maar pogingen om in de Oranje Vrijstaat door te dringen mislukten, daar Reitz de concessie aan de Kaapse Spoorwegdienst gaf. Op 1 Jan. 1893 was de verbinding Pretoria - Bloemfontein voltooid. De Oosterlijn var. Pretoria naar de Portugese grens bij Lourenço Marques was in 1892 tot Nelspruit voltooid.
Daarna kwam de aanleg door het „Lage Veld”, een prachtig stuk ingenieurswerk, maar dat aan vele Nederlanders het leven kostte (gedenkteken te hunner ere op het station Waterval-Boven). Einde 1894 was de lijn voltooid tot Lourenço Marques, terwijl in 1896 nog een zijlijn naar Barberton gereed kwam. In 1894 werd aan de N.Z.A.S.M. opgedragen, de verbinding van Johannesburg met Natal aan te leggen, die, in samenwerking met Natal, einde 1895 gereed kwam, waardoor Johannesburg rechtstreeks met Durban verbonden werd. In hetzelfde jaar kreeg de N.Z.A.S.M. opdracht, de Randspoorweg over Potchefstroom naar Klerksdorp door te trekken, waar later aansluiting op Kimberley mogelijk was. Dit werk voltooide zij midden 1897, doch het werd de enige lijn, die zij niet lonend kon exploiteren.
Directeur in Zuid-Afrika was tot 1898 G. A. A. Middelberg. daarna Jhr J. A. van Kretschmar van Veen. In de Tweede Vrijheidsoorlog is de maatschappij van veel nut geweest voor de militaire operaties der Boeren, zelfs door het verrichten van geniewerk.
Op 18 Sept. 1900 week de leiding voor de oprukkende Britten naar Portugees gebied uit, nadat vele kunstwerken aan de lijnen waren vernield. De bezittingen werden door de Britse regering genaast en in 1908 is de maatschappij geliquideerd, na uitbetaling van een schadeloosstelling door Groot-Brittannië. Zij had echter een van de steunpilaren gebouwd, waarop de latere economische bloei van Transvaal zou komen te rusten.
PROF. DR M. BOKHORST
Lit.: F. J. van Winter, Onder Krugers Hollanders, Gesch. van de N.Z.A.S.M. (2 dln, Amsterdam 1937/38).
