(ook rekenpenning of jeton) heten de de koperen muntvormige schijfjes die vnl. in de latere Middeleeuwen gebezigd werden bij het optellen en aftrekken met behulp van een rekenbord of rekenlaken (verg. Eng. exchequer); door de penningen verschillend te rangschikken op de eenheden, tientallen, honderdtallen, enz., voorstellende lijnen van het bord, kon een grote snelheid en zekerheid bij het rekenen met toenmaals gewoonlijk in de moeilijk te hanteren Romeinse cijfers uitgedrukte getallen bereikt worden.
Talrijke handleidingen voor deze techniek zijn bewaard.De vervaardiging van legpenningen ten behoeve van particulieren vond haar voornaamste centra te Doornik en, sedert de 16de eeuw te Neurenberg, dat geheel West-Europa tot afzetgebied kreeg. De legpenningen vertonen soms algemene voorstellingen, als een schip, een rekenmeester, soms een aan de beeldenaar van gelijktijdige gouden munten ontleende afbeelding. Toen in later eeuwen het rekenbord in onbruik raakte, bleven de schijfjes, nu veel kleiner, in zwang als speelpenninkjes of fiches.
Een bijzondere ontwikkeling had plaats in Frankrijk en in de Nederlanden, waar de landsheren sedert de 15de eeuw voor de bij de financiën betrokken ambtenaren en colleges jaarlijks speciale legpenningen deden slaan, hetzij met wapen of portret van de vorst, hetzij met allegorische voorstellingen met politieke betekenis. Deze gewoonte bleef bestaan, ook toen de legpenningen niet meer voor hun oorspronkelijk doel werden gebruikt. Het werden langzamerhand kleine gedenkpenningen door de overheid — ook in goud en zilver — bij traditionele gelegenheden uitgereikt. In het bijzonder vormen in Nederland die uit de tweede helft van de 16de eeuw een interessante illustratie van politieke gebeurtenissen en opvattingen in de eerste jaren van de strijd tegen de Spaanse koning.
DR H. A. ENNO VAN GELDER
Lit.: F. P. Barnard, The Casting-counter and the Countingboard (1916); J. van Kuyk, Catal. van de Jetons v. d. Ned. Rekenkamers i. h. Kon. Penningkabinet (1949).
