of Cetewayo, koning van Zoeloeland (gest. Eshowe in Natal, 8 Febr. 1884), was de zoon van Panda, die na Dingaansdag koning der Zoeloes werd.
Krijgshaftig, eerzuchtig en trouweloos, ruimde hij in 1856 zijn broeder uit de weg en werd sindsdien als erkende troonpretendent de ware leider van de Zoeloes. Na de dood van Panda werd hij in 1873 door Shepstone als koning van Zoeloeland geïnstalleerd, doch onmiddellijk begon hij een tyranniek schrikbewind, nadat hij reeds tevoren de Spartaanse militaire organisatie der 40 000 man sterke Zoeloehorden hersteld had. Hoewel Shepstone eerst Ketschwayo’s aanspraken op een deel van het Transvaalse grondgebied erkend had, keerde hij zich tegen Ketschwayo, nadat hij zelf in 1877 de Zuidafrikaanse Republiek had doen annexeren.Daar de militaire macht van de Zoeloes een groot gevaar voor de omringende Britse kolonies bleef, organiseerde generaal Chelmsford een inval in hun gebied. Dit leidde tot de Zoeloe-oorlog van 1879, waarin aan Britse zijde op 1 Juni prins Louis Napoleon, de laatste Bonaparte, sneuvelde. Na bloedige nederlagen van de Britten (o.a. bij Isandhlwana) werd Ketschwayo in Aug. gevangengenomen, hetgeen voorgoed een einde maakte aan de militaire macht van de Zoeloes. Zij werden gesplitst in de 13 stammen, waaruit Tsjaka de Zoeloestaat had opgebouwd. Nog even ontving Ketschwayo in 1883 een deel van zijn rijk terug, doch hij werd door zijn eigen volk verjaagd en stierf als balling. PROF. DR M. BOKHORST
Lit.: H. M. Tromp, De stam der Ama-Zoeloe (Leiden 1879); H. Rider Haggard, Cetywayo and his White Neighbours (1882); A. Wilmot, Hist. of the Zulu War (London 1880); C. J. Uys, In the Era of Shepstone (Lovedale 1933).
