hertog van Teschen, aartshertog van OOSTENRIJK, keizerlijk veldmaarschalk (Florence 5 Sept. 1771 - Wenen 30 Apr. 1847), derde zoon van keizer Leopold II, was van 1793-’94 gouverneur-generaal der Oostenrijkse Nederlanden. In 1796 had hij het opperbevel over de keizerlijke legers; door de nederlagen, die hij Jourdan toebracht bij Wetzlar, Amberg en Würzburg slaagde hij erin, de Fransen op de linker Rijnoever terug te werpen.
De overwinningen van Bonaparte in Italië verhinderden hem echter van deze successen profijt te trekken en in het voorjaar van 1797 sloot hij met Bonaparte de preliminairen van Leoben. In 1799 overwon hij Jourdan aan de Rijn (bij Ostrach en Stockach) en Masséna in de eerste slag bij Zürich; de overwinningen van Bonaparte en Moreau in 1800 echter maakten Karels voordelen van geen betekenis meer. In 1801 werd aartshertog Karel president van de „Hofkriegsrat”. In de Derde Coalitie-oorlog van 1805 volvoerde hij na de capitulatie van Ulm zijn meesterlijke terugtocht van de Etsch naar Kroatië, maar daardoor kon de nadelige Vrede van Presburg niet tegengehouden worden. Nu werd aartshertog Karel minister van Oorlog, en reorganiseerde het leger; hij voerde algemene dienstplicht in en richtte een landweer op. In de 5de Coalitieoorlog van 1809 behaalde hij na de nederlagen van Abensberg, Landshut en Eckmühl in Beieren (2022 Apr.) zijn eerste grote overwinning op Napoleon bij Aspern (21-22 Mei), die echter door de nederlaag bij Wagram (5-6 Juli) achterhaald werd.
Nu nam aartshertog Karel zijn ontslag. Keizer Frans en Metternich beletten, dat hij verder nog enige invloed op de gang van zaken kreeg, zodat hij in de Bevrijdingsoorlogen geen rol meer gespeeld heeft. Uit zijn huwelijk met prinses Henriette van Nassau-Weilburg waren hem vier zoons en twee dochters geboren.DR J. S. BARTSTRA
Bibl.: Strategie, erläutert durch die Darstellung des Feldzugs von 1796 in Deutschland (3 dln, 1814); Gesch. des Feldzugs von 1799 i. Deutschland u. der Schweiz (2 dln, 1819). Bloemlezing uit zijn Milit. Werke (1862-1863) door Von Waldstätten (1882); Ausgewählte Schriften (ed. Von Malcher, 1893-1894).
Lit.: Zeissberg, Erzh. K. v. Oesterr., ein Lebensbild (Wien 1895); Von Angeli, Erzh. Karl von O. als Feldherr und Heeresorganisator u.s.w. (5 dln, Wien 1895-1897); Ommen, Die Kriegsführung des Erzh. K. (Berlin 1900); W. John, Erzh.
K. Der Feldherr und seine Armee (1913); O. Griste, Erzh. K. v. O. (3 dln, Wien 1912).
