Westduitse stad in het Land Baden-Württemberg met (1953) 77635 inw. (1939: 68 585; 1945: 28 500), v.w. ½ Evang. en ½ R.K., ligt op 478 m hoogte op de linkeroever van de Donau, die hier links de Blau en rechts de Iller opneemt en voor kleine schepen bevaarbaar wordt, is een knooppunt van spoorwegen. Met Neu-Ülm aan de overzijde op Beiers gebied is het door 4 bruggen verbonden.
STADSBEELD
De nauwe en onregelmatig gebouwde oude stad werd in Wereldoorlog II nagenoeg volledig verwoest. Het beroemde Münster U.L. Frauen, een vijfbeukige, in 1377 door een meester van de architectenfamilie Parier begonnen basiliek, is gespaard gebleven; deze is, naast de dom te Keulen, de grootste Gothische kerk in Duitsland en biedt plaats aan 25 000 personen.
Ulrich v. Ensingen (1392-1419) en Matthäus Böblinger (14741494) hadden aan de voltooiing deel,welke eerst, tijdens de grondige restauratie tussen 1845-’90, met de bouw van de 161 m hoge toren afgesloten werd. In de kerk bevindt zich het beroemdste koorgestoelte van Duitsland, vervaardigd door J. Syrlin (1469-’74) en een 28 m hoog, in 1471 door Niklas Hagenower voltooid, sacramentshuisje. Al de mooie Laatgothische profane gebouwen zijn uitgebrand, maar zij worden gedeeltelijk hersteld. Hiertoe behoren o.a. het stadhuis (14de eeuw), het „Schwörhaus” (1610-’12), tuighuis (1522 en 1655) en korenhuis (1591) De zgn. „Neubau” (i58o-’gi) bleef gedeeltelijk behouden. Uit de 20ste eeuw dateren de Garnisonkirche door Th. Fischer (1910) en de Neu-Ulmer-Kirche door D. Böhm.
De stad was een centrum der Laatgothische sculptuur (J. Syrlin, H. Multscher) en schilderkunst (H. Schüchlin, B. Zeitblom); er is een belangrijk museum. Ulm heeft veel industrie (auto’s, machines, brandkasten, torenuurwerken, hoeden, cement en tabak) en handel (graan, hout, leder).
GESCHIEDENIS
Ulm is ontstaan rondom een keizersburcht en. wordt in 854 het eerst vermeld. Reeds in de 12de eeuw was het een welvarende rijksstad. Later was het hoofdplaats van de Zwabische stedenbond. In 1530 ging de stad over tot het Lutheranisme. In 1803 kwam zij aan Beieren. Aan het begin van de Derde Coalitie-oorlog had de Capitulatie van Ulm plaats (17 Oct. 1805): 23 00a man Oostenrijkse troepen onder generaal Mack, die Beieren binnengevallen waren, waren door Napoleon I en maarschalk Ney omsingeld en moesten zich aan de Fransen overgeven. Sedert 1810 behoorde Ulm tot Württemberg. In Wereldoorlog II werd de stad ernstig geteisterd. Het aantal gebouwen en woningen (1939 = 100 pet) bedroeg in 1945: 46 resp. 57 pct en in 1953: 76 resp. 86 pct.
Lit.: J. L. Fischer, U., Ber. Kststätten, dl 56 (Leipzig 1912), met oudere lit.; G. Otto, Die U. Plastik, 2 dln (Reutlingen 1924’27); K. Gerstenberg, Das U. Münster (1940); O. Häcker, U., die Donau u. Münsterstadt im Lichte der Vergangenheit (1940); A. Vollmar, Das Münster v. U. (1949); K. Fried, Geliebte Stadt, Bilder aus dem alten U. (1946); A. Raichle, U., Stadt an der Donau (1949); Idem, das U. Münster (Stuttgart 1950).
