(Paul), Duits nat.-soc. voorman (Rheydt, Rijnl., 29 Oct. 1897-Berlijn door zelfmoord, gemeld 3 Mei 1945), zoon van een bedrijfsleider, maakte wegens een mismaakte voet Wereldoorlog I niet mee, studeerde aan diverse universiteiten en promoveerde in 1922 te Heidelberg tot dr phil. Reeds als student lid der „Völkische” beweging, in 1924 gouwleider van de gouw Rijnland der N.S.D.A.P. (een reeks wansuccessen in journalistiek en toneelschrijven) hadden hem deze kant opgedreven), in 1925 om zijn actie in Rijnland en Ruhrgebied door de Franse militaire autoriteiten uit het bezette gebied verbannen, ging hij in 1926 van de uiterste linkervleugel der partij naar Hitler over.
Deze maakte hem gouwleider van Berlijn, en in de vanouds „rode” hoofdstad won hij het pleit voor zijn „Führer”, door vooral de communisten met hun eigen demagogische middelen de wind uit de zeilen te nemen. Zijn propaganda, toen reeds ten volle uitkomend, onderscheidde zich uiterlijk door goed geënsceneerde massademonstraties, en innerlijk door een fanatiek antisemitisme. In 1928 kwam Goebbels in de Rijksdag, in 1929 werd hij Rijksleider voor de propaganda der gehele partij, en als zodanig, na Hitler’s machtsovername (Jan. 1933), dan ook Rijksminister voor „Volksvoorlichting en Propaganda”. Deze functie van „voorlichting” was in feite een mom, waarachter deze bewindsman — hierbij de eerste in zijn soort — door een systeem van gecentraliseerde berichtgeving en straffe organisatie der pers, het hele geestelijke leven, ja het denkwezen van het volk aan een strenge censuur poogde te onderwerpen; en dit niet alleen in de negatieve zin van het begrip censuur, maar ook in positieve zin: behalve dat publicatie van zekere ongewenste berichten werd verhinderd, wist hij de Duitse pers te nopen, op grote schaal bepaalde „gerichte” artikelen op te nemen.
Periodiek hield Goebbels voorts radioredevoeringen; opzien wekten vooral zijn speeches bij de talloze feestelijkheden der partij overal in het Rijk. Zijn streven om de buitenlandse politieke opinie gunstiger t.a.v. het nationaal-socialisme te stemmen, faalde intussen totaal. Allengs had zich Goebbels’ worgende greep om de hals van heel het Duitse literaire, muzikale en kunstleven gesloten (van hem zijn slagwoorden als „ontaarde kunst” enz.), en tevens werd door hem een machtige nat.soc. propagandamachine georganiseerd over de gehele wereld. Reeds een der „leidende drie” in de nazi-hiërarchie bij het begin van Wereldoorlog II, kreeg hij met het steeds meer kritiek worden van de oorlogssituatie voor het Derde Rijk geleidelijk de volle controle over de oorlogsinspanning in handen, hoewel hij buiten kijf degeen was, die het eerst onder de hoogstgeplaatste leiders de fatale afloop voorzag.
In de laatste dagen van het Russische beleg van Berlijn was het hem duidelijk, dat hij ten slotte ook als oorlogsmisdadiger zou worden berecht; na de tijding van Hitler’s dood verkoos Goebbels toen zijn berechting te ontkomen door zich — tegelijk met zijn vrouw en zes kinderen — van het leven te beroven.Bibl.: G. schreef gedichten, drama’s, een roman: Michael, tal van (vnl. antisemietische) brochures. Opmerkelijk zijn slechts: Kampf um Berlin (1932); Revolution der Deutschen (redev. 1933); Vom Kaiserhof zur Reichskanzlei (1934); G.’s historisch en psychologisch belangwekkend Dagboek werd als The Goebbels Diaries door de Amerikaan L. Lochner uitgegeven (1948); een goede biografie is die van G. Riess (London New York 1949).
