Nederlands zeevaarder en vlootvoogd (Amsterdam 13 Mrt 1567 - bij Gibraltar 25 Apr. 1607), nam in 1595 als „commies van de koopmanschappen” deel aan de tweede reis van Willem Barentsz* ter ontdekking van een noordelijke doorvaart naar China en Japan en in 1596-97 aan Barentsz’ derde reis, die tot de vermaarde overwintering op Nova Zembla leidde. Tijdens de terugreis in open sloepen stierf Barentsz, doch Van Heemskerck bracht zijn mannen en koopwaar behouden in Kola, van waar men met een Nederlands schip naar patria voer.
In 1598 stak hij wederom in zee, en wel als commies op de vloot van Jacob van Neck* voor de „tweede schipvaart” naar de Oost. Na een succesrijk verblijf in Bantam voer Van Neck huiswaarts, doch Van Heemskerck begaf zich, eerlang als vice-admiraal, met Wybrant Warwijck en de helft der schepen naar Ternate, Ambon en Banda, waar hij even goede handelsbetrekkingen als in Bantam wist aan te knopen. In Apr. 1601, elf maanden na zijn thuiskomst, vertrok hij opnieuw naar Oost-Azië, thans als admiraal over een acht zeilen tellende vloot. Vermaard is deze reis vooral geworden door de verovering in straat Malakka van een grote, rijkgeladen Portugese kraak, de Santa Catharina (25 Febr. 1603), een gebeurtenis die veel stof heeft doen opwaaien en voor Hugo de Groot aanleiding werd tot het schrijven van zijn verhandeling over het buitrecht, De iure praedae.Van Heemskerck, die zich op zijn reizen een ervaren, humaan en onbaatzuchtig aanvoerder had betoond, trad in 1607 op verzoek van Oldenbarnevelt in ’s lands dienst als admiraal over een grote navale macht, bestemd voor aanvalsoperaties in de Spaanse wateren. De slag bij Gibraltar, die zijn schepen op 25 Apr. van dat jaar tegen een sterke, in de baai liggende en door het stadsgeschut beschermde Spaanse vloot hebben geleverd, is niet alleen van betekenis uit tactisch oogpunt — het was eenzelfde ankergevecht als in 1798 dat van Nelson bij Aboukir —, maar had ook belangrijke strategische gevolgen, daar de Spaanse regering tot na het Twaalfjarig Bestand geen troepen meer over zee naar de Nederlanden heeft durven vervoeren. Van Heemskerck, die zelf reeds bij het tweede schot uit het door hem aangevallen vijandelijke admiraalsschip was gesneuveld, werd op staatskosten plechtig in de Oude Kerk te Amsterdam begraven. DR J. K. OUDENDIJK
Lit.: S. P. l’Honoré Naber, Reizen van Jan Huygen van Linschoten naar het Noorden, 1594-95 (Werken Linschoten-Ver. no 8, Den Haag 1914); Idem, Reizen van Willem Barents, Jacob v. Heemskerck, Jan Comelisz Rijp e.a. naar het Noorden, 1594-97, verhaald door Gerrit de Veer (Werken Linschoten-Ver. nr 14 en 15, Den Haag 1917); J. Keuning, De Tweede Schipvaart der Nederlanders naar Oost-Indië onder Jacob Comelisz van Neck en Wybrant Warwijck, 1598-1600 (Werken Linschoten-Ver. no 42, 44, 46, 48 en 50, Den Haag 1938-49) ; J. G. de Jonge, Gesch. v. h. Ned. zeewezen, 2de dr., dl 1 (Haarlem 1858); J.
C. M. Warnsinck, Twaalf doorluchtige zeehelden (Amsterdam 1941).
