Winkler Prins Encyclopedie

E. de Bruyne, G.B.J. Hiltermann en H.R. Hoetink (1947)

Gepubliceerd op 04-07-2022

Illuminaten

betekenis & definitie

(Latijn: illuminati, verlichten)

(1), Alumbrados, Iluminados, stroming onder Spaanse Katholieken in de 16de eeuw, die een teruggetrokken leven met veel gebed leidden, bevorderd door de hervormde Fransciscanen, Juan van Avila en enkele Jezuïeten. Zij heten ook wel dejados of gelatenen vanwege het element van quiëtisme in hun min of meer Neo-platonisch gevormde vroomheid. Wegens geestdrijverij ondervonden zij strenge, zelfs overdreven tegenstand en in 1529 en later in Estramadura en elders bestrijding door de Inquisitie. Zij zijn geen voorlopers der Kerkhervorming.

Lit.: M. Menéndez y Pelayo, Los heterodoxos Espanoles, dl. II, III en IV2 (1880, 1927); B. Llorca, Die spanische Inquisition und die ,,Alumbrados” 1509-1667 (1934)

(2), Orde der Illuminati, gesticht i Mei 1776 door Adam Weishaupt (1748-1830), hoogleraar in het canoniek recht te Ingolstadt, die een fel tegenstander der Jezuïeten was, vrijmetselaar en rationalist. De oorspronkelijke naam was Orde der Perfectibilisten, wat het zedelijk streven der beweging juist weergeeft. Weishaupt werd zelf generaal. Er waren drie klassen: novieten, Minervales (leerlingen van Minerva) en Minervales illuminati, die later zijn gewijzigd en verder ontwikkeld. De bloei der orde, in de meest extreme geest der Verlichting, nam zeer toe toen baron Knigge toetrad; vele grote figuren sloten zich aan, zoals Goethe. Op grond van haar als revolutionnair en atheïstisch beschouwde denkbeelden keerde Karl Theodor van Beieren zich tegen haar en werd zij 2 Mrt 1785 opgeheven.

Weishaupt werd afgezet en verbannen en verschillende leden streng gestraft, hoewel niet bleek, dat zij zich aan werkelijke misdrijven schuldig hadden gemaakt. In 1896 is de orde door L. Engel hernieuwd; te Berlijn werd in 1925 de „ Weltbund der Illuminaten” opgericht, te Wenen in 1932 de „Illuminatenbund”.

Lit.: A. Kluckhohn, Die I. u. die Aufklärung in Bayern (1894); L. Wolfram, Die I. in Bayern u. ihre Verfolgung, 2 Bde (1899, 1900); L. Engel, Gesch. des I.-Ordens (1906); Le Forestier, Les Illuminés de Bavière (1915); F. Schweyer, Politische Geheimverbände (1925); E. Lennhoff, Politische Geheimbünde (1932).

< >