Italiaans liberaal staatsman, meermalen minister-president (Mondovi 27 Oct. 1842 Cavour 17 Juli 1928), studeerde in de rechten, was advocaat en departements-ambtenaar en werd in 1892 lid van de Italiaanse Kamer. In 1889 trad hij voor het eerst als minister op, in 1892 voor het eerst als minister-president.
Dit eerste optreden liep door allerlei oorzaken (o.a. Banca Romana-schandaal) min of meer op een mislukking uit, maar in 1901 was Giolitti wederom minister. In de volgende jaren werd hij de dominerende figuur op het Italiaanse politieke toneel. Driemaal was hij minister-president (1903-1905; 1906-1909; 1911-1914).
In deze tijd was Italië eerst getuige van grote arbeidsonrust, waartegen hij krachtig optrad, maar vervolgens van een ongekende economische en industriële vooruitgang. In 1913 werd in Italië het algemeen kiesrecht ingevoerd, waardoor ook het kleine burgerdom en het proletariaat politieke zeggenschap kregen.De oorlog met Turkije om Tripolis (1911 -1912), bracht een dictatoriale kant van Giolitti’s bewind aan het licht. Hij moest zelfs enige tijd aftreden, maar spoedig stond hij opnieuw aan het hoofd van de Italiaanse zaken. Hij was een meester in de politieke kunst van trasformismo en combinazione, waarmee hij de ene parlementaire groep tegen de andere uitspeelde, daarnaast een volmaakt bureaucraat, die het zwaartepunt legde op zijn gedurig ministerschap van Binnenlandse Zaken. Iedere gedeputeerde, die iets voor zijn kiezers wilde doen — en dat kon alleen via de prefect van zijn provincie — kwam automatisch bij Giolitti terecht.
Dat dit niet geheel en al tot corruptie leidde, kwam doordat de Piemontees Giolitti er zeer rigoureuze begrippen van efficiëntie en politiek fatsoen op na hield.
Tijdens Wereldoorlog I stond Giolitti neutraliteit van Italië voor, waarvan hij dezelfde en nog meer voordelen verwachtte dan van meestrijden.
Toen het land in 1915 aan de zijde van de Geallieerden in de oorlog trad, trok hij zich voorlopig uit de politiek terug. De ontgoocheling, die de vrede voor Italië meebracht, maakte dat hij in 1920-’21 nog een keer als minister-president terugkeerde. Tussen zijn mentaliteit en die van het pre-fascisme gaapte echter een diepe kloof en toen ook het traditionele Italiaanse burgerdom alleen van het fascisme redding uit de sociale chaos begon te verwachten, was zijn rol uitgespeeld. Zonder verzet liet hij Mussolini de nieuwe dictator van Italië worden.
Deze op zijn beurt legde hem ook geen moeilijkheden in de weg. Tot het einde van zijn leven bleef Giolitti in de Kamer. Op het laatst leverde hij echter nog felle critiek op het nieuwe bewind.
j. R. EVENHUIS
Bibl.: Memorie della mia vita (1922 en 1944).
Lit.: G. Natale, Giolitti e gli Italiani (con prefaz. di Ben. Croce) (Milano 1949); A. William Salomone, Italian Democracy in the Making; Politics in the Giolittian Era 1900-1914 (Univ. of Penns.
Press 1945).
