is een toepassing van de geografie op de politiek. Zij leert, dat het geografische karakter van een staat bepalend is voor de richtingen van zijn buitenlandse politiek en eventueel van zijn oorlogvoering.
De uitdrukking is afkomstig van de Zweed Rud. Kjellén, maar reeds bij de Duitser Friedrich Ratzel kan men de oorsprongen van deze nieuwe wetenschap onderkennen, vooral in zijn Politische Geographie (1897). De geopolitiek is vooral bekend geworden door het werk van Karl Haushofer, een Duits generaal, die na het einde van Wereldoorlog I in München een academisch centrum vestigde, van waaruit hij zijn landgenoten een ruimere visie wilde geven op de hem omringende wereld, d.w.z. continentaal (en oceanisch) wilde leren denken. Voor dit doel werd ook een tijdschrift opgericht Zeitschrift für Geopolitik).Haushofer’s ideeën over Lebensraum zijn van grote invloed geweest op het denken der nationaal-socialisten, met wie hij via zijn leerling Hees ook rechtstreeks in aanraking is gekomen. Op het belangrijkste punt zijn zij echter ook weer van zijn leringen afgeweken, nl. wat betreft Rusland. Voor Haushofer was het een dogma, dat Duitsland en Rusland samen moesten gaan, ten einde op deze wijze een groot continentaal blok te vormen, en het Duits-Russische pact van 1939 werd door hem toegejuicht. In de loop van Wereldoorlog II werden de banden tussen nationaal-socialisme en Haushofer’s geopolitiek verbroken.
Dit verhinderde echter niet, dat Haushofer na de nederlaag van Duitsland door de overwinnaars min of meer ter verantwoording werd geroepen. In 1946 pleegde hij zelfmoord. Men sprak toen over het einde van de geopolitiek, maar de Russische politiek van expansie over Europa en Azië heeft haar weer actueel gemaakt. Ook in de Angelsaksische landen zijn geopolitieke gedachten trouwens niet onbekend.
In de V.S. kan men noemen admiraal A. T. Mahan, Brooks Adams en Isaiah Bowman; in Engeland James Fairgrieve (Geography and World Power 1917, 2de dr. 1921) en sir Halford J. Mackinder.
Van de laatste is afkomstig het begrip van het „Hartland” en van het „Wereldeiland”. Zijn bekende waarschuwing: „Wie Oost-Europa beheerst, beheerst het Hartland; wie het Hartland beheerst, beheerst het Wereldeiland; wie het Wereldeiland beheerst, beheerst de wereld”, is een geopolitieke formulering bij uitstek,
j. R. EVENHUIS
Lit.: Edmund A. Walsh S.J., Total Power, A footnote to history (New York 1948).
