oorspronkelijk Gens d’armes of „lieden van wapenen”, waren in de middeleeuwen de geharnaste ruiters, die in het gevolg der bannerheren streden. Karel VII van Frankrijk en later Karel de Stoute verenigden hen in „compagnies d’ordonnance” of „Benden van Ordonnantie” waarvan zij sedert dien de kern uitmaakten.
Onder Lodewijk XIV maakte gendarmerie een deel uit van de zware ruiterij van het „Maison du Roi”. Ook Napoleon had enige afdelingen „gendarmerie d’élite”, bereden en onbereden, in zijn garde. Sedert Lodewijk XIII werden aan de gendarmerie ook politiediensten opgedragen. Zij ressorteerde daartoe onder de koninklijke maarschalken, vandaar de naam maréchaussee, welke naam in NEDERLAND bleef behouden.
In het algemeen verstaat men tegenwoordig onder gendarmerie een militair politiekorps.In BELGIË is de Gendarmerie (of Rijkswacht) een politiemacht, belast met het handhaven van de binnenlandse orde en het doen naleven van ’s Rijks wetten. Zij ressorteert onder de ministers van Binnenlandse Zaken, van Justitie en van de Landsverdediging. De algemene organisatie van de gendarmerie luidt als volgt:
1. ministeriële diensten: een generaal-inspecteur (thans in het leger gekozen); de hogere Directie; een dienst van aankopen;
2. een generaal-bevelhebber, met een staf, de gezondheidsdienst, de artsenijdienst, de thesaurie, de dienst voor kleding en uitrusting;
3. een school, met een staf en twee scholingsescadrons;
4. vijf streken;
5. een reparatiewerkplaats;
6. een afdeling voor de dienst bij de Koninklijke Paleizen.
De 5 streken zijn: Brabant; Antwerpen-Limburg; O. - en W.-Vlaanderen; Henegouwen-Namen; Luik-Luxemburg.
Elke streek omvat:
1. een staf;
2. een territoriale groep voor elke provincie. De groep is samengesteld uit compagnieën, districten en kantons. Het kanton is de territoriale cel, met een gendarmeriebrigade;
3. een of verscheidene Mobiele Groepen, verdeeld in escadrons.
In 1938 telde de gendarmerie 187 officieren en 9397 gendarmes; in 1949: 300 officieren en 11 850 gegradueerden en gendarmes. Er bestaan 9 territoriale groepen, 24 compagnieën, 68 districten en 569 kantons voor 2670 gemeenten.
In Wereldoorlog I en II had een deel van de gendarmerie militaire opdrachten te vervullen. In 1940 werden twee „Lichte Regimenten” uit gendarmes gevormd en bij het leger ingedeeld. Thans blijkt dat in oorlogstijd de eigen en zware opdrachten van de gendarmerie van groter belang zijn dan haar medewerking aan het leger. Tot 1948 werden de candidaten-offïcieren in de rangen gevormd; op 25-jarige leeftijd werden zij tot onderluitenant bevorderd.
Thans krijgen zij dezelfde vorming als de officieren van het Leger, nl. in de Koninklijke Militaire school.
De gendarmerie heeft de traditie bewaard van haar zwarte uniform met hoge kraag en kepi. Een klein gedeelte is nog bereden, nl. voor het vervullen van dienst bij plechtigheden. De mobiele groepen bezitten een moderne bewapening en uitrusting.
E. WANTY.
