(1) is vormelijk, naar de vorm, tegenover materieel: naar de inhoud. Deze tegenstelling gaat terug op de door Aristoteles opgestelde theorie van vorm en stof, waarbij „stof” de ruimere zin had van alle materiaal, waaraan vorm te geven is, dus bijv. ook in het denken en niet alleen in de stoffelijke natuur.
In het latere denken wordt er somtijds aan vastgehouden, dat het wezen der dingen in de vorm is gelegen (z scholastiek); vaker echter het formele opgevat als het enkel naar de vorm juiste (z formalisme), terwijl een waarheid, die naar de vorm correct afgeleid is (geen tegenspraken bevat), naar inhoud materieel wel onjuist kan zijn. De formele logica handelt over deze naar de vorm correcte afleiding of deductie, terwijl materiële waarheden gevonden worden door generalisatie met behulp van inductie van feitelijke kennis. Het deel der logica, dat de inductie behandelt, noemt men daarom wel materiële logica. In de ethiek staan twee opvattingen tegenover elkaar: de ene zegt, dat het zedelijk criterium zeer algemeen of formeel is, terwijl een andere het voor mogelijk houdt veel meer in bijzonderheden afdalende of materiële ethische beginselen te formuleren.j. j. POORTMAN
(2) is een bouwconstructie in hout, die als hulpconstructie wordt samengesteld, ten einde dienst te doen bij het vervaardigen van gewelven, bruggen enz. Formelen worden o.m. gebruikt voor ondersteuning van in metselwerk uit te voeren bogen, zowel voor de kleine bogen, die men in de huizenbouw maakt, als voor de zeer grote, die voor het samenstellen van stenen bruggen en dergelijke werken dienen. Al naar gelang van de zwaarte en de omvang worden de formelen dan meer samengesteld van bouw, doch in beginsel hebben ze alle de vorm van de boog, die er naar moet worden gemetseld. Indien een boog is gemetseld of ook in beton is gestort en voldoende verhard (z bekisting), moet het formeel voorzichtig worden verwijderd (gewoonlijk wordt het formeel op wiggen of vijzels gesteld, waardoor gemakkelijk een kleine zakking verkregen kan worden), zodat de boog op zichzelf komt te staan; dit noemt men het lossen van het formeel.
