Werd beleefdheid* omschreven als een uiting van innerlijke beschaving, etiquette duidt op uiterlijke vormen. Zij is het systeem van uiterlijke omgangsvormen, dat omgang in het algemeen mogelijk maakt : maatschappelijke omgang, maatschappelijke verhoudingen vereisen een algemeen geldend systeem van vormen.
Maar ook de meer intieme kring van de gemeenschap vereist zekere vormen, zoals het voorrang geven aan dames, enz. De functie van de etiquette is dus het mogelijk en gemakkelijk maken van de omgang in verschillende maatschappelijke kringen, maar tevens het uitdrukking geven aan het verschil in maatschappelijke stand en maatschappelijke beschaving tussen verschillende kringen, het bewaren van afstand tussen wie wel en wie niet tot gelijksoortige kringen behoort. In sommige kringen is of was de etiquette uitgegroeid tot een zo ingewikkeld systeem van vormen (vorstenhoven, diplomatie enz.) dat zij alleen diende voor de laatstgenoemde functie. Verschillende kringen hebben hun eigen systeem van omgangsvormen, dat de geslotenheid van die kringen accentueert, zoals studentencorpora, militairen e.a.Het systeem van omgangsvormen heeft zich in het maatschappelijk leven geleidelijk ontwikkeld. Ontstaan in feodale hoven en vorstenhoven (courtoisie, hoffelijkheid), was de oorspronkelijke betekenis: bewijs van eerbied voor hooggeplaatsten. Zij verspreidt zich geleidelijk tot andere maatschappelijke kringen die hierin een uitdrukking vinden van hun maatschappelijke positie en gelding, en wordt zo tot het algemene systeem van omgangsvormen, variërend naar verschillende tijden en maatschappelijke kringen.
Het voller worden van de maatschappij, de mechanisering, de verzakelijking van het leven, de nivellering, het verdwijnen van feodale verhoudingen en het opkomen van de democratie zijn factoren die een vormelijkheid, die wij thans overdreven of onnozel vinden, grotendeels hebben doen verdwijnen en die geleid hebben tot een vereenvoudiging, maar ook vaak tot een veronachtzaming en geheel verdwijnen van vormen. Het dynamische karakter van de maatschappelijke ontwikkeling is vooral oorzaak van dit laatste: een meer stabiele samenleving brengt haar eigen systeem van omgangsvormen voort. Het in acht nemen van bepaalde traditionele omgangsvormen en manieren blijft onverminderd een uiting en bewijs van beschaving.
MR J. BIERENS DE HAAN
Lit.: Norbert Elias, Ueber den Prozess der Zivilisation (Basel 1939). dl I; Enc. of the social Sciences, artt. Etiquette, Custom, Ritual, Gentleman e.a.
