(Gr.: έμπύημα, empuêma = inwendige ettering) betekent in het algemeen een etterophoping in een natuurlijke lichaamsholte (z absces) bijv. de pleuraholte, de bovenkaaksholte, een gewrichtsholte enz. Het woord wordt tegenwoordig hoofdzakelijk gebruikt voor een etterige ontsteking van de borstvliezen, waarbij zich etter in de borstholte of pleuraholte verzamelt (empyema pleurae of pyothorax). Zulk een empyeem is meestal een verwikkeling van longontsteking (pneumonie).
Tijdens de pneumonie is het borstvlies dat het zieke longgedeelte bekleedt mede ontstoken, m.a.w. de pneumonie gaat meestal gepaard met pleuritis. In een betrekkelijk kleine minderheid van de gevallen wordt deze pleuritis etterig; de etter hoopt zich in de pleuraholte op en hierdoor houdt de patiënt koorts nadat de longontsteking zelf is genezen; soms is de koorts gering, in andere gevallen echter is zij hoog of schommelt zij zeer sterk, hetgeen meestal gepaard gaat met koude rillingen. Door het onderzoek van de borst vindt men dezelfde verschijnselen als bij andere vormen van pleuritis exsudativa (z borstvlies). Steekt men nu een holle naald in de met vocht gevulde ruimte, dan kan men met een spuit hieruit een kleine hoeveelheid vocht voor onderzoek verwijderen (proefpunctie); bij een empyeem is dit vocht troebel, geel of geelgroen en min of meer dik-vloeibaar. In deze etter kan men de bacteriën, die de ettering veroorzaken aantonen; meestal zijn het pneumococci of streptococci, die gevoelig zijn voor penicilline. Zulk een empyeem, mits tijdig herkend, kan dan worden behandeld door de etter zo volledig mogelijk af te tappen en daarna in de holte penicilline te spuiten; dit moet eventueel enige keren worden herhaald. Bestaat een empyeem al vele weken, dan zal in de regel een operatieve behandeling doelmatiger zijn; men neemt dan uit een van de ribben, laag boven de etterophoping, een stuk weg (ribresectie) en brengt door de opening een wijde rubber buis (drain), die geleidelijk wordt ingekort en ten slotte verwijderd als er niets meer uitkomt. Blijft een goede behandeling achterwege dan zoekt de etter zichzelf vaak een uitweg, zodat doorbraak volgt door de long naar de bronchi of door de huid naar buiten; aldus kan genezing volgen, echter ten koste van veel weefselverwoesting en een lang ziekbed.Een empyeem kan ook ontstaan na perforerende borstwonden; dit komt vooral voor in oorlogen. Soms is een empyeem schijnbaar primair; waarschijnlijk is er dan toch dikwijls een kleine haard van longontsteking voorafgegaan. Ook tuberculose kan de oorzaak zijn van een empyeem, het zgn. tuberculeuze empyeem; dit ontstaat o.a. na doorbraak van een caverne in de borstholte. De behandeling van tuberculeuze empyemen vormt een hoofdstuk op zichzelf; zij is dikwijls heel moeilijk.
DR H. J. VIERSMA
