(inflammatio) is een algemeen ziektekundig begrip, dat de verschijnselen omvat, die als gevolg van de reactie op bepaalde prikkels in het dierlijk lichaam worden waargenomen. De vormen, waaronder ontstekingen zich voordoen, het overwegen van een of meer der typische verschijnselen daarbij, het verloop en de oorzaken mogen zeer verschillend zijn, toch zal men van een ontsteking spreken bij het vinden van de symptomen: roodheid, zwelling, warmte en pijn, terwijl de functie van het getroffen lichaamsdeel of orgaan min of meer gestoord is (functio laesa).
De hier genoemde verschijnselen berusten op veranderingen in de weefsels, waarin de ontsteking gelocaliseerd is en die door microscopisch onderzoek nader zijn te bestuderen. De roodheid is een gevolg van verwijding en overvulling der haarvaten en kleine arteriën (hyperaemie). Door de wanden der kleinere bloedvaten treedt een aan eiwit betrekkelijk rijk vocht (sereus exsudaat) met fibrine uit; ook erythrocyten en leukocyten dringen door de vaatwanden heen en komen in groten getale in de weefselspleten van het ontstoken gebied te liggen (infiltratie). De grotere vochtrijkdom en de ophoping van cellen in het ontstoken weefsel veroorzaken de zwelling. Pijn moet worden toegeschreven aan prikkeling van zenuwen. Zwelling en pijn maken, dat de ontstoken delen zo min mogelijk gebruikt worden. Op de plaats, waar de ontstekingsprikkel het sterkst werkt, worden de lichaamscellen beschadigd; zij kunnen daarbij geheel afsterven (degeneratie en necrose). Rondom de ontstekingshaard overwegen de vaatveranderingen en liggen de bloedcellen in een dichte zoom op de grens van gedegenereerd weefsel en een zone, waarin, wederom onder invloed van de ontstekingsprikkel, de bindweefselcellen zich vermeerderen (proliferatie).
De vocht- en bloedrijkdom, die in organen soms ver buiten een ontstekingshaard worden aangetroffen, duidt men aan als collaterale ontsteking. Het verloop van een ontsteking is acuut of chronisch. Het necrotisch weefsel kan veretteren (etterige ontsteking); er ontstaat dan een absces, dat, indien de etter kan aflopen, verandert in een abscesholte. Deze kan na reiniging onder littekenvorming genezen. Bij bepaalde vormen van ontsteking overwegen niet de degeneratieve of vasculaire veranderingen, doch de vorming van nieuw bindweefsel, dus de proliferatieve veranderingen, waardoor vergroeiingen, schrompeling en liggingsveranderingen van organen worden teweeggebracht. In parenchymateuze organen leidt de vermeerdering van jong bindweefsel bij de proliferatie tot een atrophie van de cellen, die de eigenlijke dragers van de functie van het orgaan zijn (bijv. in lever, nieren e.a.). Voert een ontstekingsproces tot verval van weefsel aan het oppervlak van het lichaam of van slijmvliezen, dan ontstaat een ulcus of zweer.
Er zijn tal van oorzaken voor ontsteking: in de eerste plaats allerlei levende ziekteverwekkers (bacteriën enz., z besmetting), maar ook physische, chemische en physisch-chemische prikkels. In het eerste geval spreekt men van parasitaire of infectieuze ontstekingen, in het tweede geval van steriele ontsteking. De laatstgenoemde kan berusten op het blootstellen van een lichaamsdeel aan hoge of zeer lage temperatuur, bestralingen met zonlicht, radium- of Röntgenstralen of de inwerking van chemische stoffen als carbol, jodium, sublimaat. Een aanvankelijk steriele ontsteking kan door invasie van micro-organismen in een bacteriële overgaan. Het ontstekingsbeeld, dat een der genoemde agentia doet ontstaan, hangt af van de sterkte van de prikkel en de prikkelingsduur enerzijds, de prikkelbaarheid en het verweer van het getroffen individu anderzijds. Een ontstekingsproces kan tot één plaats scherp begrensd blijven (haardvormiqe ontsteking) of in een groter gebied zijn uitgebreid (diffuse ontsteking).
Door langzaam voortschrijden op aangrenzend gezond weefsel, aan een slijmvliesoppervlak bijv., of door metastase van geïnfecteerd materiaal kan de primaire ontsteking zich uitbreiden naar andere gebieden in het organisme. Uit haarden van bacteriële ontsteking kunnen toxines, bacteriën of etter e.d. in bloed en lymphe terechtkomen. De resorptie van giftige producten uit de ontstekingshaarden heeft gewoonlijk hoge koorts ten gevolge.
DR J. VAN NIEKERK.
