(Frans Ixelles) is de zuidoostelijke, zeer verfranste voorstad van Brussel, gelegen op de heuvelende oevers van de Maalbeek en van talrijke vijvers (634 ha). Er is tuinbouw.
Het Brussels trambedrijf heeft er zijn centrum. Verder zijn er brouwerijen, bouw-, metaal-, chemische en meubelindustrie. In 1815 waren er 2420 inw. en de gemeente had 939 ha oppervlakte; in 1948 zijn er 92211 inw. op ½ geringere ruimte.Bij de aanvang van zijn geschiedenis hing Elsene in wereldlijk opzicht al af van Brussel. Laag-Elsene en Boendaal, samen Borggraaf-Elsene of Elsene-onder-de-Kastelein, vormden een afzonderlijke heerlijkheid en hingen tot 1795 kerkelijk af van Ukkel, terwijl het overige deel, Elsene-onder-Brussel, zowel geestelijk als wereldlijk onder Brussel behoorde. Voorstad wordt Elsene pas in de 19de eeuw. Boendaal wordt in 1828 ingelijfd. Na 1838 wordt de Leopoldswijk met haar park het verblijf van de adel en het diplomatieke corps. Het Jubelpark (Cinquantenaire) met omliggende buurt dateert van 1880; het N.O. kwartier, om de Ambiorixsquare, van ca 1900. Rondom de vijvers ligt de moderne villawijk. De Steenweg op Elsene en de Waverse Steenweg behoren tot de voornaamste kernen van verkeer, vermaak en handel in de Brusselse agglomeratie, vooral vlakbij de Naamse Poort.
Ter Kameren, vrouwenabdij gesticht in 1201, eerst volgens de regel van de H. Benedictus, weldra verwisseld met die van Citeaux, was het verblijf van de H. Bonifacius van Lausanne, die er stierf in 1266 (kapel). Het klooster werd platgebrand in 1381. De gerestaureerde Gothische kerk is uit het einde van de 14de eeuw; zij bezit prachtige ramen, deels uit de 16de eeuw. Zwaar gehavend onder de godsdiensttroebelen, werd de kerk herbouwd door Philips II, de gebouwen rond de ereplaats in de 18de eeuw; thans zijn het Militair Cartografisch Instituut en het Hoger Instituut voor Sierkunsten er ondergebracht. De Franse omwenteling heeft in 1796 het klooster opgeheven. Verdiepingsgewijs aangelegde tuinen. Terkamerenbos is de lievelingswandeling van de Brusselaars; het is ook Brussels gebied geworden, evenals Jubel- en Leopoldspark. Te Boendale werd Jan van Boendale geboren; het St Adrianuskerkje bezit twee prachtige, gepolychromeerde retabels, Laatgothisch, uit de 15de-16de eeuw: de Marteldood van St Sebastiaan en van St Adriaan. De Neogothische St Bonifaciuskerk (1847-1893) bevat belangwekkende biechtstoelen. De H. Drievuldigheidskerk (1895) kreeg de 17de-eeuwse gevel van de tempel der Augustijnen te Brussel. Het gemeentehuis van Elsene was het buitenverblijf van de beroemde zangeres Malibran. Gemeentelijk museum met verdienstelijke werken van de igde-eeuwse Belgische schilderschool, vooral impressionnistische. Wiertz-museum in het voormalige woonhuis van de schilder. Gedenktekens A. Wiertz en Gh. de Coster. Gebouwen (1938) van het N.I.R. (Nationaal instituut voor radio-uitzending).
LEO DE WACHTER
Lit.: P. Ie Roy, Monographie de la commune d’Ixelles (Ixelles 1885); G. des Marez, L’abbaye de la Cambre (Bruxelles, 2de uitg. 1925); L. Gailliaert, Conférence sur l’historique de la Cambre (Bruxelles 1881).
