el Caballero, anonieme Spaanse ridderroman, de oudste van het genre, maar met een sterk didactische inslag. Hij is ontstaan tegen het einde van de 13de of in het begin van de 14de eeuw (tussen 1299 en 1305).
De volledige titel luidt Historia del Cauallero de Dios que auia por nombre Cifar, el qual por sus virtuosas obras et hazanosas cosas fue rey de Menton (Geschiedenis van de Ridder Gods, genaamd Cifar, die door zijn deugdzame werken en heldhaftige daden koning van Menton werd). Er bestaan slechts twee handschriften van dit werk, waarvan er een in de Bibl. Nationale te Parijs, het andere in de Bibl. Nacional te Madrid wordt bewaard.
Het werd voor het eerst gedrukt in 1512 te Sevilla. De auteur, waarschijnlijk een geestelijke, kende vreemde modellen, zoals de Bretonse romans. Maar hij heeft van el C. Cifar een specifiek Spaans product gemaakt.De kern van de roman vormt een handeling ontleend aan een Christelijke legende, nl. die van St Eustatius of St Placidus, waarin de heilige in een dolend ridder werd geseculariseerd. De legende was een verhaal van Griekse oorsprong, verbreid door het Speculum Historiale van Beauvais, de Legenda Aurea en de Gesta Romanorum in West-Europa, waar het sedert de 13de eeuw een grote populariteit genoot. El C. Cifar is een ongelukkig ridder, van wie binnen tien dagen elk paard sterft, en die na velerlei avonturen, reizen, schipbreuken, scheiding van vrouw en kinderen, eindelijk tot de zijnen terugkeert.
Tot zover draagt het boek het karakter van een Byzantijnse roman. Om deze kern heen groeperen zich echter vele vertellingen, anekdoten, benevens heel veel spreekwoorden, die men in zulk een aantal eerst tegen het einde der eeuw in de Celestina terugvindt. Dit paroimiologische element verleent aan de roman een sterk didactisch karakter. Overigens ontbreken er geen reuzen, fabelachtige monsters en toversloten, die zo typisch zijn voor de Amadis-romans.
Een van de figuren van el C. Cifar is een volkomen oorspronkelijke, typische Spaanse schepping. Het is Ribaldo, de vrolijke en practische schildknaap, geplaatst naast de sombere en dromerige ridder. Ribaldo is een voorganger van de „gracioso” van het Spaanse toneel der 17de eeuw en van de „picaro”, de held van de picareske roman; ja, hij is het prototype van Sancho Panza, de schildknaap van Don Quichot.
PROF. DR C. F. A.
VAN DAM
Bibl.: El Caballero Cifar, ed. Ch Ph. Wagner (Ann. Arbor, Michigan 1929).
Lit.: Ch. Ph. Wagner, The Sources of „El Caballero Cifar”, in Rev. Hisp., dl X (Paris — New York 1903), blz. 5—104; M.
Menéndez y Pelayo, Origenes de la Novela, 2de dr., dl I (Santander 1943), blz. 293-314.