is de oostelijkste residentie van Java; zij beslaat een oppervlakte van 10137 km2 en telde in 1930: 2 083 309 inw., waaronder 5293 Europeanen, 21 175 Chinezen en 4713 andere Vreemde Oosterlingen (voor een groot deel Arabieren). De inheemse bevolking bedroeg toen 2 052 128 zielen.
Het eiland Noesa Boroeng, groot ± 6000 ha, voor de zuidkust gelegen, is tot natuurmonument verklaard.Besoeki vertoont een zeer afwisselend reliëf. Langs de noordkust liggen de kleine laagvlakte van Besoeki, die omsloten wordt door uitlopers van het Ijanggebergte en de lage Ringgitvulkaan, en de grotere laagvlakte van Panaroekan-SitoebondoAsembagoes die door de Ringgit en de Baloeran wordt begrensd. Beide vlakten zijn voor een deel door sawah’s ingenomen. Op de noordelijke uitlopers van het Ijanggebergte komen djatibossen voor. Dit gebergte zelf is met wildhoutbos bedekt evenals de hellingen van het Idjengebergte (op het Idjenplateau komen woudloze gedeelten voor) en het Baloerangebergte. De weg van Asembagoes naar Banjoewangi, tussen de laatstgenoemde gebergten gelegen, loopt dan ook over een grote afstand door dit uitgestrekte bosgebied.
De vlakte van Banjoewangi is met sawah’s bezet; in het zuidelijk deel vormen deze velden een bevloeiingsgebied, waarvoor vele kunstwerken zijn aangelegd. Hetzelfde is het geval met de vlakte van Djember. Daartussen, ten Z.W. van het Idjengebergte, vinden we een bergland uit jong- en midden-tertiaire sedimentgesteenten bestaande, welke gesteenten ook voorkomen in het schiereiland Blambangan. Dit bergland is matig bebost. In 1937 was 39,7 pet van de oppervlakte van het gewest met bouwgronden bedekt (174293 ha sawah en 228238 ha droge gronden). Er waren 115 ondernemingen, die gronden in erfpacht exploiteerden (111606 ha), terwijl 22 808 ha grond door niet-inheemsen was gehuurd van inheemsen. De residentie telde toen 438 424 runderen en 29 882 buffels.
Vermelding verdienen de hoge cijfers, die in enkele districten van Besoeki werden opgetekend met betrekking tot de padiproductie. Poeger (regentschap Djember) had de hoogste rijstopbrengst van Java (42,8 pikol per bouw). Ook Genteng (reg. Banjoewangi), Rambipoedji (reg. Djember) en Sitoebondo (reg. Panaroekan) hadden hoge opbrengsten.
De oorzaken worden gezocht in het klimaat (een duidelijke droge tijd), de zeer juveniele bodem (efflaten van de vulkanen) die voldoende doorlatend is en neutraal tot licht alkalisch reageert, en in de gunstige bevloeiingstoestand. Ook de suikerrietproducties waren in dit gewest hoog.
De bevolking van Besoeki bestond vnl. uit Madoerezen, die waren aangelokt door de werkgelegenheid in de grote cultures, maar die ook zelfstandig landbouw zijn gaan beoefenen. In het regentschap Banjoewangi is evenwel een kern van Javanen overgebleven.
De residentie was voor de oorlog verdeeld in de regentschappen Djember, Banjoewangi, Bondowoso en Panaroekari. Bondowoso was de hoofdplaats.
DR G. KUPERUS
