(1) is een stad met (1936) 28 110 inw., tevens onderprefectuur, in het Franse dep. Basses-Pyrénées, bij de samenvloeiing van de Nive met de Adour, 6 km van de zee.
Zij is verdeeld in 3 wijken, nl. Groot-Bayonne op de linkeroever der Nive, Klein-Bayonne tussen deze en de Adour, en de voorstad St Esprit op de rechteroever van de Adour. De citadel, een meesterstuk van Vauban*, is nog nooit veroverd. De hoofdkerk, in 1213 gebouwd, is wegens haar zuivere stijl zeer merkwaardig. Bayonne is de zetel van een bisschop. De zeden en gewoonten der ingezetenen doen er reeds aan Spanje denken.
De nijverheid levert chocolade, brandewijn, likeuren, glaswerk, gerookt vlees enz. De invoer (1937: 568000 t.) omvat kolen, mineralen; de uitvoer (126000 t.) omvat o.m. hout, ijzererts. Het aantal binnengekomen schepen bedroeg (1937) 284 (244000 ton). De haven kan schepen van 5-6 m diepgang opnemen, is echter ten gevolge van een bank voor de mond der Adour slecht toegankelijk. Vreemdelingenverkeer vormt een belangrijke bron van inkomsten.De in 1140 afgebrande kathedraal is na 1215 herbouwd in de Gothische stijl van Noord-Frankrijk. De aan het zuider-transept aangebouwde sacristie bezit een schat van levendige 13-de eeuwse sculpturen; de kloostergang met brede, fraai getraceerde ramen dateert eveneens uit de 13de eeuw. Merkwaardig zijn de om de kathedraal gelegen woonhuizen uit de 16de en 17de eeuw met typisch Baskisch rechtlijnig vak- en regelwerk. Het woonhuis van den Bayonnesen schilder L. Bonnat, tot museum ingericht, bevat een kernverzameling voorwerpen van de Baskische folklore.
Bayonne, door de Romeinen Lapurdum genoemd, dagtekent reeds van de 3de eeuw onzer jaartelling. Stadsrecht kreeg het van de hertogen van Guyenne. Met dat hertogdom verviel het van 1154-1451 aan Engeland. In Juni en Juli 1565 kwamen hier Karei IX en Cath. de Medici samen met Elizabeth, koningin van Spanje en dochter van Catharina, en Alva, ten einde overleg te plegen in zake bestrijding der ketterij. In 1640 zou hier de bajonet uitgevonden zijn. Op last van Lodewijk XIV werd Bayonne volgens de plannen van Vauban opnieuw versterkt.
In Mei 1808 had hier de bekende samenkomst plaats tussen Napoleon I en den Spaansen koning Karei IV met den kroonprins, die den keizer als scheidsrechter in hun geschillen geroepen hadden. Het resultaat was, dat beiden afstand van hun rechten op de troon deden, ten behoeve van hem, die door de Franse regering zou worden aangewezen. Ieder hoopte op zichzelf. Maar Napoleon wees zijn broeder Jozef aan en riep 15 Juni te Bayonne een algemene Junta samen, die een constitutie naar Frans model opstelde. In 1814 werd de stad vruchteloos door Spanjaarden en Engelsen belegerd.
Lit.: J. Balasque et E. Dulaurens, Etudes historiques sur la ville de B. (Bayonne 1862-*73, 3 vol.); E. Ducéré, B. historique et pittoresque (Bayonne 1893).
(2), stad in de staat New Jersey (V.S.), 15 km ten N.W. van New York City, is een der grootste wereldcentra voor de raffinering en export van petroleumproducten, terwijl haar havenwerken de kolenvoorziening van Groot New York grotendeels verzorgen. In 1941 bouwde de Amerikaanse regering hier het grootste droogdok der V.S. Bevolking (1940) 79 198.
