is de Griekse vorm van de oud-Perzische koningsnaam Artachsjathra, welke door drie Achaemenidische kortingen is gedragen. Hun geschiedenis is bijna alleen uit Griekse historische bronnen bekend, behalve enige oud-Perzische inscripties, die zij hebben doen maken.
Artaxerxes I
Longimanus (Langhand, omdat zijn rechterhand langer was dan zijn linker), de derde zoon van Xerxes, was diens opvolger na het vermoorden van zijn ouderen broeder Darius en regeerde van 465-424 v. Chr. Zijn regering werd verontrust door menige gevaarlijke opstand. Eerst poogde Hystaspes, een broeder van Artaxerxes en landvoogd van Bactrië, zich onafhankelijk te maken. Nauwelijks was die poging verijdeld, of de Egyptenaren stonden onder aanvoering van Inarus in 460 op en versloegen met behulp der Atheners Achaemenes, een oom van Artaxerxes. De stadhouder Megabyzus van Syrië bedwong wel is waar in 456 de oproerlingen en noodzaakte de Atheense hulptroepen, na een belegering van 18 maanden, het eiland Prosopitis te ontruimen, maar in de lage landen van Egypte wist een andere opstandeling zich staande te houden, nl. de zgn. moeraskoning Amyrtaeus.
Deze werd door de Atheners met 60 schepen ondersteund, terwijl het overige gedeelte hunner vloot onder bevel van Cimon de Cyprische stad Citium aantastte en in 449 bij Salamis op Cyprus een dubbele overwinning behaalde. In 448 kwam Megabyzus in verzet, omdat, in strijd met het gegeven woord, de gevangen gemaakte Inarus op bevel van Artaxerxes gekruisigd was. Hij overwon de koninklijke troepen, en er werd een wapenstilstand gesloten. Na de verzoening met Megabyzus schijnt Artaxerxes in vrede te hebben geregeerd. Hij stierf in 424 en werd opgevolgd door zijn zoon Xerxes II.
Artaxerxes II
Mnemon (met een sterk geheugen begiftigd), heette te voren Arsaces; hij was de oudste zoon en opvolger van Darius Nothus en regeerde van 404-358 v. Chr. Zijn jongeren broeder Cyrus, die zelf de troon wilde beklimmen, en 10 000 gewapende Grieken (bij welke Xenophon zich bevond) te zijner beschikking had, overwon en doodde hij bij Cunaxa, ten N.W. van Babylon (401). Artaxerxes schonk het gebied van Cyrus aan Tissaphernes, die het voornemen opvatte, om de Griekse steden in Ionië onder zijn macht te brengen. In de oorlog tegen Sparta, die daarop ontbrandde (399-394) drong een Grieks leger ver in Voor-Azië door. Artaxerxes wist zich ten slotte alleen door de kracht van het geld staande te houden tegen den zegevierenden Agesilaos (396-387), doordien hij een samenspanning der overige Griekse staten tegen Sparta en de terugroeping van Agesilaos bewerkte.
De voortdurende onderlinge verdeeldheid der Grieken strekte ten voordele van Artaxerxes, en door de zgn. vrede van Antalcidas werd zijn macht in Griekenland groter dan te voren (387). Intussen heerste in zijn rijk een verregaande verwarring; aan het hof hadden vrouwen en eunuchen het gezag in handen en zijn landvoogden zochten zich de een na den ander onafhankelijk te maken. Bijzonder gevaarlijk waren de opstanden van Ariobarzanes van Phrygië en van Datames van Kappadocië (368-362), die slechts door vermoording van den eerste en het verraderlijk gevangennemen van den tweede een eind namen. Artaxerxes werd geheel door zijn moeder Parysatis beheerst. Hij stierf in 358. Onder Artaxerxes II voerde Esra de Israëlieten naar Palestina terug uit de Babylonische ballingschap en was Nehemia in Jeruzalem werkzaam.
Artaxerxes IIl
Ochus (de Wagenmenner), was de derde zoon en opvolger van den voorgaande en regeerde van 358-339. Na zijn troonsbeklimming overwon hij den machtigen landvoogd van Phrygië Artabazos (356), verwoestte Sidon (344) en dwong den koning van Cyprus de Perzische opperheerschappij te erkennen. In Egypte behaalde zijn veldheer Mentor de overwinning (343) en koning Nectanebis nam met zijn schatten de vlucht naar Aethiopië. De meeste steden van het veroverde land werden ontmanteld, de tempels van hun goden en van hun heilige boeken beroofd en de inwoners grotendeels naar Babylon en Hyrcanië gevoerd. Artaxerxes wijdde zich vervolgens aan de genoegens van de harem, terwijl Mentor de overige weerspannige volkeren in Klein-Azië onderwierp. Hierdoor bereikte het rijk der Perzen groter aanzien, dan het sedert de dagen van Cambyses en Darius I had gekend.
Om zich tegen Philippus, koning van Macedonië, te beveiligen, ondersteunde hij in 341 het door dezen belegerde Perinthus. Hij overleed twee jaren daarna door vergif, dat hem de eunuch en eerste minister Bagoas toediende, en werd opgevolgd door zijn jongsten zoon Arses, die evenwel ook door Bagoas uit de weg werd geruimd.
Lit.: P. M. Sykes, Hist. of Persia, I, 2nd ed. (1921); König, Arthasasa, in: Real-Lexik. As. I, p. 156 vlg.; N. Hiršchy, Artaxerxes III Ochus and his reign (Chicago 1909).
