heet de overheidscontrôle door deskundigen op de naleving der arbeidswetgeving. Zij is internationaal voorgeschreven in art. 427 van het Vredesverdrag van Versailles. In de V.S. is eerst in 1938 een federale arbeidsinspectie tot stand gekomen, als uitvloeisel van de Fair Labor Standards Act.
Algemene beginselen voor de organisatie zijn aanbevolen op de vijfde Internationale Arbeidsconferentie (1923 te Genève).NEDERLAND
Bij de eerste Arbeidswet (5 Mei 1889) werd voor het eerst een afzonderlijke inspectie (drie inspecteurs) ingesteld. De Veiligheidswet van 1895 verzwaarde de taak van de inspecteurs zeer en daarom werd de Arbeidswet gewijzigd, waarna een algemene maatregel van bestuur het land in zes inspecties indeelde, terwijl aan iederen Inspecteur een adjunct-inspecteur werd toegevoegd. De inspectie-ambtenaren ondernamen o.a. tal van belangrijke onderzoekingen tot bestrijding van vele misstanden op industrieel gebied. Onder deze trekken de aandacht die betreffende de phosphorvergiftiging (welke leidde tot aanneming van de phosphorluciferswet (28 Mei 1901) en omtrent de loodvergiftiging, speciaal in de aardewerkindustrie (waarvan de bestrijding voor vrouwen en jeugdige personen begonnen is door een algemene maatregel van bestuur, uitgevaardigd op grond van art. 4 van de toenmalige Arbeidswet). In 1899 werd het aantal adjunct-inspecteurs met twee uitgebreid; de eerste vrouwelijke adjunct-inspecteur trad hetzelfde jaar in dienst en een corps bureau-ambtenaren werd in het leven geroepen. In 1900 werd het aantal inspecteurs op 9 gebracht. Sedert zijn aan het corps opzichters toegevoegd, gecreëerd uit technici, die een middelbare technische school of daarmede gelijkstaande onderwijsinrichting hebben doorlopen en een grote mate van practische ontwikkeling hebben.
Bij een reorganisatie in 1909 werd onder een nieuw hoofd (den Directeur-Generaal van de Arbeid) een centrale dienst gevormd, maar de Arbeidswet-1919 (die in Hoofdstuk VII de Arbeidsinspectie regelt) heeft de taak van de Arbeidsinspectie nog aanmerkelijk uitgebreid. Het ambtenarencorps der Inspectie is dan ook voortdurend groter geworden en omvatte in 1932 een Directeur-generaal, 15 hoofdinspecteurs (waarvan 2 voor de havenarbeid), 16 inspecteurs, 7 inspectrices, 4 onderinspecteurs van de havenarbeid, 32 technische ambtenaren (waarvan 2 bij de havenarbeid), 4 opzichteressen van de arbeid, 50 controleurs (waarvan 4 bij de havenarbeid), 1 medisch adviseur, 1 electrotechnisch adviseur, 1 scheikundig adviseur, 5 geneeskundigen, 1 scheikundig ingenieur, 1 landbouwkundige en 1 scheikundig assistent.
Bij de mijnarbeid, bij het verkeer te land en bij de scheepvaart zijn afzonderlijke inspectiën werkzaam.
De voornaamste controlemiddelen, welke de Arbeidsinspectie ten dienste staan ter verzekering van de naleving van de bepalingen van de Arbeidswet, zijn de arbeidskaart, de arbeidslijst en het arbeidsregister.
Ten slotte verdient vermelding dat het Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen-1945 de Arbeidsinspectie heeft ingeschakeld bij de beslissing over de beëindiging van een arbeidsovereenkomst.
Lit.: P. A. Diepenhorst, De Nederlandsche Arbeidswetgeving, iste deel (Utrecht 1921) ; Centraal Verslag van de Arbeidsinspectie; L’inspection du travail (uitgave van het Internationaal Arbeidsbureau, Genève 1923).
NEDERLANDS-INDiË
In 1904 werd, bij wijze van tijdelijke maatregel, B. Hoetink tot eersten inspecteur van de arbeid benoemd, bestemd voor Sumatra’s Oostkust. Hem werden twee adjunct-inspecteurs als helpers toegevoegd. In 1907 werd het arbeidsveld van de arbeidsinspectie uitgebreid tot geheel Indië buiten Java en Madoera en in 1908 werd zij als afzonderlijke diensttak definitief ingesteld en van het departement van binnenlands bestuur overgebracht naar dat van justitie. Haar taak is het algemeen toezicht op de verschillende verordeningen, die het wettelijk arbeidsrecht regelen (z arbeidswetgeving in Nederlands-Indië).
Sinds 1923 staat de arbeidsinspectie onder het Kantoor van Arbeid, dat belast is met de overheidsbemoeienis ten aanzien van de arbeidsverhoudingen tussen werknemers en werkgevers in Nederlands-Indië. De arbeidsinspectie werkt hoofdzakelijk preventief. De betrokken ambtenaren hebben geen uitvoerende of dwingende macht.
