hoofdstad van het Franse dep. Seine-et-Oise, ligt op een zandig plateau ten Z.W. van Parijs aan de spoorlijnen naar Normandië en Bretagne en telt (1946) 70 140 inw.
Het is bisschopszetel, heeft industrie (metaal, aardewerk, chemische producten), groenten- en ooftteelt.Het paleis van Versailles (Frans: Chateau de Versailles) behoort, met zijn tuinen en bijgebouwen, tot de grootste bouwondernemingen van het Barok in Europa. Rondom is later de stad gegroeid, doch de kern van het paleis is een jachtslotje van Lodewijk XIII (1624-1634). Lodewijk XIV wilde dit niet laten afbreken, zodat de architect Levau dit voor het nieuwe ontwerp moest ontmantelen, wat aan drie zijden is gebeurd. De voorgevel, de tegenwoordige Cour de Marbre, is steeds zichtbaar gebleven. In 1674 was het grote vierkante middengedeelte gereed. Van 1676-1789 was Versailles residentie van de Franse koningen.
De belangrijkste architect was sinds 1676 Hardouin-Mansart, die de zuidelijke vleugel bouwde (1678-1681), vervolgens de noordelijke (1684-1689) en de beroemde Galerie des Glaces (Spiegelzaal) in de tuingevel van Levau aanbracht. Deze werd gedecoreerd door Lebrun (1678-1684). De prachtige, lichte slotkapel werd eveneens door Mansart gebouwd (1700-1710). Intussen werd de tuin aangelegd door Lenôtre, waarin Mansart de Orangerie, de Colonnade en het lustslot Le grand Trianon bouwde (1687). Le petit Trianon (1761-1767) is van de architect Gabriel. Lodewijk XV wenste een enigszins bewoonbaar paleis en liet dus verbouwingen uitvoeren, want Versailles met zijn slecht trekkende schoorstenen, weinig zonnige vertrekken en vrijwel geen sanitair was practisch bijna niet te bewonen.
De vele waterwerken in het park moesten door enorme maalinstallaties van water worden voorzien. Een vleugel van het paleis werd inwendig geheel verbouwd door Louis Philippe en tot Musée à toutes les gloires de la France gemaakt en is in deze toestand bewaard gebleven.
Een zeer belangrijk gebouw in de stad Versailles is nog de Notre-Dame, door Mansart van 16841686 gebouwd en waar de graftombe van de architect te vinden is.
Lit.: A. P. Gille, V. et les deux Trianons, 2 dln (Tours 18991900); A. Jehan, V. (Versailles 1900); A. Pératé, V. (1904); G. Brière, Le château de V., architecture et décoration, 2 dln (Paris 1909); Idem, Le Parc de V., 2 dln (Paris 1911); P. de Nolhac, Histoire du château de V., 3 dln (Paris 1911-’28) ; Idem, V. et la cour de France, 10 dln (Paris 1925-’30) ; Idem, Les jardins de V. (Paris 1934); Idem, La résurrection de V. (1937); Ch.
Mauricheau-Beaupré, Le château de V. (Paris 1924); Idem, V., l’hist. et l’art (Paris 1949); G. Lenôtre, V. au temps des rois (Paris 1934); L. Bertrand, La cour de V. (Paris 19..); J H. Plantenga, V. (Amsterdam 1939); L. Benoist, V. et la monarchie (Paris 1947).
GESCHIEDENIS
De Vrede van Versailles (1783) maakte een einde aan de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, waarin Frankrijk en Spanje tegen Engeland partij getrokken hadden. Engeland erkende de onafhankelijkheid der Amerikaanse koloniën, gaf Florida en Minorca aan Spanje terug. De voornaamste feiten van de eerste maanden der Franse Revolutie speelden zich af te Versailles, totdat Parijse vrouwen, clubmannen en Nationale Gardes de koninklijke familie en de regering dwongen zich te Parijs te vestigen (Tocht naar Versailles, 5-6 Oct. 1789). Sedert is Versailles nooit meer residentie geweest. In 1837 werd het paleis op last van Lodewijk Philips ingericht als museum, „gewijd aan alle glories van Frankrijk”. Van Sept. 1870 - Mrt 1871 was Versailles het grote Duitse hoofdkwartier voor Parijs.
In de Spiegelzaal van het paleis werd 18 Jan. 1871 het Duitse Rijk opgericht. De Voorvrede van Versailles (26 Febr. 1871) tussen Thiers en Favre enerzijds en Bismarck anderzijds maakte een einde aan de Frans-Duitse oorlog en werd bevestigd door de Vrede van Frankfort. Frankrijk moest een deel van Lotharingen met Metz, benevens de Elzas behalve Belfort, afstaan. Het Duitse belegeringsleger zou enige dagen West-Parijs bezet houden. Duitsland zou 5 milliard francs oorlogsschadeloosstelling krijgen. Zolang deze som nog niet betaald was, zouden Noord- en N.O.-Frankrijk bezet blijven.
Na het aftrekken der Duitsers zetelde de Nationale Vergadering tot 1879 te Versailles. Van hieruit had na de Commune opstand het tweede beleg van Parijs plaats (Apr.-Mei 1871), meestal door uit de krijgsgevangenschap teruggekeerde troepen, de zgn. Versailleanen. Nog steeds moeten presidentsverkiezingen en grondwetswijzigingen door de beide Kamers der Nationale Vergadering te Versailles plaats vinden.
Lit.: J. Haller, Bismarcks Friedensschlüsse, 2de dr. (1917); H. Goldschmidt, Bismarck und die Friedensunterhandler, 1871 (ï929).
