in de Oudheid vrouwen, die in haar staat de heerschappij voerden, de wapens hanteerden, en streden te paard of te voet, onder leiding van een koningin. Als haar hoofdzetel werd het land bij de Thermodon aan de N.-kust van Klein-Azië genoemd; maar zij komen ook voor aan de oevers van de Tanaïs (Don), in Libye, in het W. van Klein-Azië (met name in Smyrna en Ephesus), in Thracië en noordelijker landen.
Zij spelen een rol:
1. in de sagen van Heracles, die de gordel van haar koningin Hippolyte zou hebben gehaald als een van zijn „werken”;
2. in de Trojaanse oorlog, waar zij Priamos te hulp kwamen en haar koningin Penthesileia door Achilles zou zijn gedood;
3. in de sage van Theseus, die Antiope of Hippolyte zou hebben geroofd, uit wraak waarvoor de Amazonen een inval in Attika deden. Een variant deelt mede, dat Theseus na die inval met Hippolyte huwde ter bevestiging van de vrede.
De overlevering omtrent de Amazonen schijnt haar ontstaan te danken te hebben aan matriarchale toestanden, een bepaald overwicht van de vrouw, dat men kende bij de Skythen in Zuid-Rusland en Zuid-Siberië, maar ook in Klein-Azië en Libye. Het feit, dat bijv. de Massageten een koningin hadden, geen koning, wijst hierop. Ook in de Alexandersagen komen de Amazonen nog voor. Een historische kern moet dus wel aan de sage ten grondslag liggen.
DR W. WIERSMA
In de beeldende kunst was vooral beroemd de Amazone van Pheidias (vgl. de Amazone Mattei, plaat Griekse kunst II), die van Polykleitos en die van Kresilas. Strijdende Amazonen vindt men, behalve op talrijke Griekse vazen, o.a. ook afgebeeld op de metopen van het zgn. Theseion te Athene, van de tempel van Zeus te Olympia en van die van Hera te Selinunte (z plaat Griekse kunst I). Naar deze voorbeelden wordt de Amazonenstrijd ook in de middeleeuwse kunst bewerkt; men legt de nadruk op de tegenstand en de dood der koningin Penthesileia. Op laat-antieke voorbeelden gaat ook de uitbeelding in de Renaissance en Barok terug: Giulio Romano, Rubens en Otto van Veen zijn direct, Pieter Schoubroeck, Jacob Jordaens indirect op een antieke sarcofaag geïnspireerd en daarbij wordt meer aandacht besteed aan het landschap. Op tapijtwerken en als schoorsteenreliëfs treft men tot in de 19de eeuw de Amazonenstrijd aan. Ook vindt men gewag gemaakt van de Boheemse Amazonen, namelijk van dappere vrouwen, die in 739 n. Chr., na het sneuvelen van haar mannen, gedurende 7 jaren, onder aanvoering van Wlasta, oorlog voerden en eindelijk, meer door list dan door geweld, onderworpen werden. Toen de Europese ontdekkers van Amerika aan de oever van de Maranón gewapende vrouwen zagen, gaven zij aan die stroom de naam Amazone.
Lit.: Roscher, Lex. griech. u. röm. Mythologie, I, 267 vlg.; A. Klügmann, Die Amazonen in der Attischen Literatur u. Kunst (1875); Pauly-Wissowa, Realenzykl. der klass. Altertums-Wissenschaft I, (1754) vlg.; Salomon Rein ach, Les Amazones dans 1’art, in Revue archéologique, 4me Série, Vol. 21 (1913), 417 vlg.; Carl Meyer, Der griechische Mythus in den Kunstwerken des Mittelalters, in Repertorium für Kunstwissenschaft 12 (1889), 159 vlg. en 235 vlg.; Carl Meyer, Der griechische Mythus in den Kunstwerken des 15. Jahrhunderts, in Repert. für Kunstwiss. 15 (1892), 75 vlg., en 16 (1893), 261 vlg.
