omwenteling, in ’t bijzonder staatsomwenteling, gewelddadige ommekeer der staatkundige toestanden in een land; (fig.) geheele wijziging: b.v. de revolutie in de nijverheid door de uitvinding der stoommachine, dier weefmachine, enz. Ook in samenst: rtvolutie-bouw: voor ft bouwen van huizen, die met den fransehen slag in elkaar gezet worden.
Staatsomwentelingen met het doel de volksvrijheden te handhaven tegen ’tonbeperkt gezag der vorsten kent de geschiedenis van verschillende landen:
1. Engeland: De „Glorious Revolution”, de Roemrijke Omwenteling, zooals de Engelschen haar betitelen, aanvangend met de landing van stadhouder Willem III van Oranje, 5 Nov. 1688, te Torbay, met ’tdoel de rechten des volks en den Protestantschen godsdienst te handhaven tegenover den absoluten koning Jacobus II (Stuart)w (Zie onder GrootBritannië en Ierland, Geschiedenis.) Het ,,Je maintiendrai” van de prinsenvlag, aangevuld met de woorden „de vrijheden van Engeland en den Protest, godsdienst” leidde tot de Declaration of rights, een soort van nieuwe Magna Charta (zie ald,). De engelsche revolutie droeg een geheel ander karakter dan de hierna te noemen groote fransche revolutie,. Zij beoogde geen omkeer der maatschappij; geen nieuwen Staat en nieuw recht te scheppen. Zij wilde behalve den hervormden godsdienst ’t oude volkenrecht verdedigen en met nieuwe waarborgen voorzien,. Willem III wilde derhalve slechts handhaving der nationale en historische vrijheden, evenals W. I vóór en Washington na heim Het gevolg hiervan is geweest, dat Engeland door de revoluties, die het vasteland later zoo beroerden, niet geschokt werd,.
2. Frankrijk
A. De fransche omwenteling, waaronder men verstaat de revolutie, die met de bijeenroeping der StatenGeneraal op 5 Mei 1789 te Versailles begon en die niet alleen heel Frankrijk, maar binnen enkele jaren ook het grootste deel van Europa in heftige beroering bracht (Zie onder Frankrijk, Geschiedenis), Deze omwenteling, „de Revolutie”, zooals zij pleegt genoemd te worden, bracht de rechten voor de volkeren zoowel als die voor ieder mensch afzonderlijk en aldus ontstond de moderne staat De tegenwoordige staatkundige, kerkelijke, huiselijke en maatschappelijke toestanden van ons land b.v. dagteekenen van dien tijd. Intusschen geschiedde dit alles niet opeens. De revolutie beoogde vóór alles de anarchie,, om daaruit een nieuwen staat en nieuw recht te grondvesten. Zij bereikte haar doel, toen de volkssouvereiniteit leidde tot de heerschappij van ’t gepeupel (ochlocratie; zie ald.), tijdens de Legislative en de Conventie; daarna tot de dictatuur van Robespierre (de (roode) Terreur, zie ald.). Frankrijk bezat op het oogenblik van diens terechtstelling 22.000 nieuwe wetten en had toen geen enkele instelling van den ouden staat meer. Toen volgde evenwel op ’t Directoire — eerste vorm van een nieuwe staatsregeling — de militaire dictatuur van generaal Bonaparte, die, als eerste consul meester van ’t gezag, den nieuwen staat van zaken ging ordenen. De anarchie was vernietigd, maar de vrijheid ging er bij te gronde en met de instelling van het eenhoofdig bestuur, het fransche keizerrijk van 2 Dec. 1804, nam de Revolutie een einde: het moderne Frankrijk werd geschapen.
B. De Juli-revolutie, welke in Juli 1830 de kroon kostte aan Karel X (Bourbon), omdat zijn reactionnaire regeering tot drie besluiten voerde, die de algemeene ontevredenheid der Parijzenaars tot oproer deden overslaan, wat tot de verdrijving der Bourbons leidde. (Zie onder Frankrijk, Geschiedenis). Deze omwenteling had ook buiten de grenzen van Frankrijk groote uitwerking: in België, Polen en Italië hoopten de ontevredenen of de opstandelingen op steun van eerstgenoemd land. In Duitschland was de beweging minder belangrijk; trouwens bracht zij in Italië weinig verandering en werd Polen geducht gestraft. Alleen België dankte er zijn onafhankelijkheid aan. (Zie onder de verschillende landen, Geschiedenis).
C. De Februari-revolutie. In Febr. 1848 verrezen opnieuw de barricaden in de straten van Parijs. Koning Louis-Philippe (Orléans) was bij het volk in ongenade gevallen en zijn staatkunde van het ,,juste milieu” had jammerlijk gefaald, hem juist naar den absoluten kant gestuurd* (Zie onder Frankrijk, Geschiedenis)* Voor de Franschen, die van den burger-koning en zijn familie niets meer moesten hebben, brak echter geen tijdperk van rust aan door de intrigues van den nieuwgekozen president der republiek, prins Bodewijk Napoleon, die zich in 1852 tot erfelijk keizer der Franschen liet uitroepen* Voor de meeste overige landen van Europa evenwel begon met de Februari-revolutie een nieuw tijdvak, dat ten slotte hervormingen, herziening der staatsregeling in vrijzinnigen geest, aan de onderdanen schonk, zoodat men terecht spreekt van ,,het revolutiejaar 1848”. (Zie onder de verschillende landen, Geschiedenis).
Revoluties van gansch anderen aard kent men in Mexico, Midden- en Zuid-Amerika, In eerstgenoemd land veranderde in de 19e eeuw in den tijd van 40 jaar de regeeringsvorm 9 maal en volgden 50 personen elkaar in ’t bewind op. (Zie onder Mexico, Geschiedenis). Eerst in den laatsten tijd gaat ’tdat land beter. In Midden- en Zuid-Amerika zijn omwentelingen een chronische kwaal geworden, waarbij coups de théatre, (zie ald,), pronunciamento’s (zie aldaar) en sluipmoord een groote rol spelen, Personenkwesties beheerschen er veelal de revoluties.
Over paleis-revoluties, zooals Turkijë en andere Oostersche landen die sedert eeuwen kennen, behoeft hier evenmin te worden gesproken. Ook deze dragen een persoonlijk karakter en worden geleid door een hofpartij, hofkliek of camarilla (zie ald.), die eigen wenschen zoekt te bevredigen in de omwenteling.
