Lang voor het ontstaan van het orkest kwamen musici wel eens bijeen om gezamenlijk te musiceren. Ze moesten zich echter nog behelpen; instrumentale muziek bestond nog niet en alle composities waren bestemd om gezongen te worden.
De eerste echte orkesten werden in de 17e eeuw geformeerd in Italië, waar ze bestemd waren om opera’s te begeleiden. De leden van deze opera-orkesten bleven voor het publiek onzichtbaar; ze mochten de aandacht immers niet afleiden van de zangers en de gebeurtenissen op het toneel. Het instrumentarium van deze eerste orkesten bestond uit drie fluiten, een luit met twee halzen, een lier, een luit en een instrument, dat wel wat leek op onze moderne piano: het klavecimbel.
In de loop van de 17e eeuw werd dat bescheiden instrumentarium geleidelijk uitgebreid. Tegelijkertijd begonnen componisten speciale orkestmuziek te schrijven. Een der bekendsten uit de 18e eeuw was Joseph Haydn. Het moderne symfonie-orkest bestaat uit vier groepen spelers: de snaarinstrumenten, de houten blaasinstrumenten, het koperwerk en het slagwerk. De meeste symfonie-orkesten bestaan uit 60 tot 110 spelers, waarvan die van de snaargroep de belangrijkste zijn, onmiddellijk gevolgd door de bespelers der houten blaasinstrumenten. De slaginstrumenten komen in belangrijkheid op de laatste plaats.
De gebruikelijke opstelling van een symfonie-orkest is afgebeeld op het bijgevoegde schema. Het komt echter wel eens voor, dat de dirigent deze opstelling verandert.
Elk orkest heeft een dirigent. In het verleden bespeelde hij het pianoachtige klavecimbel en gaf tegelijkertijd leiding aan het orkest. Tegenwoordig bepaalt hij zich tot de directie en staat hij, met zijn rug naar de luisteraars, vóór het orkestgezelschap. Elke grote stad heeft tegenwoordig haar eigen symfonieorkest. In Nederland heeft bijvoorbeeld het Concertgebouworkest uit Amsterdam grote internationale faam verworven. Andere bekende Nederlandse orkesten zijn het Brabants Orkest en het Residentie Orkest (Den Haag).